Standpunt IJsselmeer en Markermeer

Met de aanleg van de Afsluitdijk werd de brakke Zuiderzee omgevormd naar een afgesloten zoetwatermeer. Dit bracht ons veiligheid, maar de dynamiek verdween uit het systeem. Vogelbescherming maakt zich zorgen over de ecologische staat van het IJsselmeergebied. We zien de volgende problemen:  

• Een gebrek aan zachte land-water overgangen en vloedvlaktes. Dit zijn paai- en opgroeigebieden voor vis en foerageer- en broedplaatsen voor vogels. In plaats daarvan zijn er vrijwel overal harde randen (dijken met stortsteen) die vogels en vis weinig te bieden hebben.
• Te weinig uitwisselingsmogelijkheden van water, voedingsstoffen en vis tussen het grote open water (IJsselmeer en Markermeer) met de meren en het water in het achterland en de Waddenzee.
• Een onnatuurlijk (omgekeerd) waterpeil met nadelige gevolgen voor habitatdiversiteit, successie en andere ecologische processen op de grens van land en water.
• Te hoge visserijdruk en gebruik van vismethoden die dodelijk zijn voor vogels.
• Nieuwe ontwikkelingen in het gebied, waarbij maatschappelijke opgaven en economische ontwikkelingen zoals duurzame energie, zandwinning en recreatie ten koste (kunnen) gaan van de noodzakelijke rust en het open water voor vogels.
• De vestiging van invasieve exoten die een bedreiging vormen voor inheemse soorten.

Als gevolg hiervan is zowel de vis- als vogelstand flink lager vergeleken met andere, meer natuurlijke meren. Zo hebben schelpdieretende duikeenden zoals de toppereend last van minder voedsel door het verdwijnen van hun traditionele voedsel, de driehoeksmossel. Deze inheemse mossel wordt weggeconcurreerd door een invasieve nieuwkomer, de Quagga mossel, die niet op het menu staat van de duikeenden. Ook visetende vogels zoals de visdief hebben last van minder voedsel (beschikbaarheid van vis van de juiste soort en maat). Dit wordt veroorzaakt door scheve leeftijdsopbouw van visbestanden door overbevissing en een gebrek aan opgroeigebieden en beschikbaarheid van voedsel voor jonge vis. Voor alle duikende vis- en schelpdieretende vogelsoorten geldt dat er een ontoelaatbaar hoog aantal jaarlijks gedood wordt in visnetten, met name in staand want en in hoekwant.

• Vogelbescherming vindt dat de Natura 2000-gebieden IJsselmeer en Markermeer beter beschermd moet worden. De slechte staat van instandhouding en de verbeteropgaves moeten omgezet worden in meer concrete daden.
• Vogelbescherming onderkent dat het IJsselmeergebied een relatief jong natuurgebied is. Een brakwater binnenzee – zoals vroeger – zal het niet meer worden gezien waterveiligheid en zoetwatervoorziening. Desondanks kunnen we binnen deze randvoorwaarden veel verbeteren en een veerkrachtiger zoetwatermeer ontwikkelen. Daarmee stellen we een belangrijk leefgebied voor vissen en vogels veilig. Zachte, geleidelijke land-waterovergangen en vloedvlaktes zijn daarbij cruciaal.
• Vogelbescherming pleit voor ecologisch herstel en verbetering van het gebied in combinatie met het oplossen van maatschappelijk opgaves, zoals klimaat en recreatie. Daarbij geldt wel dat te allen tijden de natuur als basis genomen moet worden en maatschappelijke ontwikkelingen niet ten koste van de natuur mogen gaan. Het gaat immers om een beschermd Natura 2000 natuurgebied.
• Vogelbescherming vindt dat voor een evenwichtiger IJsselmeer zoet-zout-verbindingen noodzakelijk zijn, met natuurlijke brakwater-overgangen tussen Waddenzee en IJsselmeer. De Vismigratierivier is een belangrijke natuur-herstelmaatregel, evenals de plannen voor een brakwaterzone bij Den Oever.
• Vogelbescherming vindt dat visserij in het gebied kan plaatsvinden, mits in balans met de draagkracht van het systeem (alleen oogsten uit de rente en rekening houdend met het voedselweb), dus geheel in lijn met Natura 2000 en KRW (Kaderrichtlijn Water) doelstellingen. Gezien het internationale belang van het gebied voor visetende vogels vindt Vogelbescherming dat voor elke vorm van visserij (ook aalvisserij) in het gebied een Wnb (Wet Natuurbescherming) vergunning aangevraagd dient te worden. Vogelbescherming wil een permanent verbod op visserijmethoden die ontoelaatbare schade aan de natuur berokkenen (zoals spieringvisserij).
• Vogelbescherming is een voorstander van duurzame energie, maar vindt dat windmolens en zonnepanelen niet geplaatst kunnen worden in of om een Natura 2000-gebied. Dat geldt zeker ook voor het IJsselmeergebied, omdat belangrijke vogelaantallen juist hier aanwezig zijn vanwege de grootschalige openheid, ruimte, rust en voedsel. De vogelpopulaties in het IJsselmeergebied staan al onder druk en kunnen de extra sterfte door windmolens er niet bij hebben. Ook het verlies van ruimte, rust en gelegenheid om voedsel te zoeken is ongewenst.
• Vogelbescherming onderkent het belang van het IJsselmeergebied voor recreatie en wil mensen graag van de natuur laten genieten. Recreatieve ontwikkelingen moeten echter te allen tijden in balans zijn met de natuur en niet ten koste gaan van de rust die vogels nodig hebben. Het is belangrijk dat recreanten beseffen dat ze te gast zijn in een internationaal beschermd natuurgebied.

• Vogelbescherming was actief betrokken bij de vorming van een degelijk Natura 2000-beheerplan en zal dit ook bij de herziening doen.
• Vogelbescherming zet zich in om het natuurbelang van het IJsselmeergebied op de kaart te zetten zodat overheden dit prioriteit geven bij het opstellen en de uitvoering van hun beleid. Zo zijn we onderdeel van het ROIJ (Regionaal Overlegorgaan IJsselmeer), de klankbordgroep voor de Gebiedsagenda IJsselmeergebied, hebben we meegewerkt aan de totstandkoming van de IJsselmeeragenda 2050 en zijn we betrokken bij de uitvoering daarvan. We blijven ervoor pleiten om ecologie als basis te nemen bij alles wat er op het IJsselmeer af komt aan ontwikkelingen.
• Vogelbescherming werkt met steun van de Nationale Postcode Loterij aan het Meer IJsselmeer – project. We werken in dit project concreet aan vier land-waterovergangen aan de Friese IJsselmeerkust en Noord-Hollandse Markermeerkust, ontwikkelen een kennisagenda en verspreiden actief kennis over natuuroplossingen bij alle stakeholders.
• Vogelbescherming is lid van de Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk waarin we samen als natuurorganisaties onze krachten bundelen voor het IJsselmeergebied als kloppend blauw hart van Nederland.
• Vogelbescherming zet zich in om daar waar mogelijk kansen voor de natuur en specifiek vogels te pakken. Zo zijn we betrokken bij de projecten die lopen of gaan lopen vanuit de Programmatische Aanpak Grote Wateren, zoals de Oostvaardersoevers, Wieringerhoek, Markermeerdijken, Friese IJsselmeerkust en Ketelpolder. 
• Vogelbescherming is in overleg met de visserijsector om te komen tot natuur-volgende visserij in lijn met KRW (Kaderrichtlijn Water) doelen en Natura 2000-wetgeving. Vogelbescherming pleit voor een verbod op schadelijke vistechnieken.
• Vogelbescherming voert rechtszaken wanneer we van mening zijn dat het bevoegd gezag handelt in strijd met de bescherming van vogels.