Vogels beschermen in 2023

Het afgelopen jaar - 2023 - kon Vogelbescherming weer mooie resultaten melden voor vogels en natuur. Mijlpalen die we nooit alléén bereiken, maar altijd gezamenlijk met de soms onverwachte partijen waarmee we samenwerken én dankzij de (financiële) steun van fondsen, leden en andere vele, vele particulieren, die zich verbonden weten met vogels én hun bescherming.

Het vertrouwen dat we daarmee krijgen, is voor ons blijvende brandstof om vasthoudend de belangen van vogels en natuur onder de aandacht te brengen. Dankzij die vaak trouwe support kunnen we ook onafhankelijk blijven opereren en steeds weer nieuwe oplossingen voor problemen naar voren brengen.

De vogels hebben deze steun ook hard nodig. Ja, het gaat gelukkig goed met veel vogelsoorten, zoals de zeearend die zich in aantal blijft uitbreiden, en dat is niet in de laatste plaats te danken aan (Europese) natuurbeschermingsmaatregelen. Maar met veel soorten gaat het helaas ook in rap tempo bergafwaarts. En omdat vogels ons iets vertellen over hoe wij met het landschap omgaan en als indicator kunnen dienen voor de staat van de aarde, is dat ronduit zorgelijk. Daarvoor moeten we onze ogen niet sluiten.

Hoe moeilijk het ze ook is gemaakt. Door de vele regels, door de onduidelijke regels, door de totale onzekerheid voor een lange termijn, tóch laat een groeiende groep boerenbedrijven zien hoe het óók kan in Nederland: een gezond bedrijf runnen en een gezonde leefomgeving creëren. Niet alleen voor vogels en natuur, maar zeker ook voor de boeren zelf en de omwonenden.

De race is nog niet gelopen. Want op te veel plekken is het nog schraalhans keukenmeester als het gaat om natuur op het platteland. Wat al werd voorspeld door Rachel Carson in de vorige eeuw met haar boek Silent Spring is een beangstigende werkelijkheid geworden: stilte op het platteland. Geen vogels, geen bijen, geen bloemen (- al was die laatste groep natuurlijk nooit luidruchtig). Wat hebben we wel? Overvloedig gebruik van gewasbeschermingsmiddelen zoals glyfosaat, lage waterpeilen en kunstmest, alles nog steeds gericht op bulkproductie, wat het mantra was van vele jaren, maar nu niet meer op dezelfde manier houdbaar is.

Vogelbescherming werkt samen met boeren om te laten zien dat een systeemverandering mogelijk is, zowel met akkerbouwers als met melkveebedrijven. Zo sloten we in 2023 een internationaal project af voor patrijzen: ‘PARTRIDGE’. Met veel partijen – en boeren dus – hebben we een vracht aan kennis opgedaan over hoe we de rijke Nederlandse akkernatuur terug kunnen krijgen. Die kennis krijgt al op andere plekken in het land navolging.

Vogelbescherming zet de superboeren die het goed doen ook graag in de spotlights, zoals Akkerbouwer Otto Willem Eleveld uit Hooghalen, die de winnaar werd van de Gouden Leeuwerik 2023. En de Gouden Grutto ging naar deze Friese natuurtoppers: Bote en Astrid de Boer.

De overheid en ketenpartijen zoals FrieslandCampina, Rabobank, supermarkten en toeleveringsbedrijven zijn meer dan ooit aan zet om een overgang te bewerkstelligen in het landelijk gebied. Weg van het overwegend industriële productielandschap, en op naar een kleinschaliger opzet, waar het goed en gezond boeren is en vogels en natuur floreren. De inspirerende (en rendabele) voorbeelden liggen voor het oprapen. Een oplossing om uit de totale impasse te komen die het afgelopen kabinet heeft achtergelaten, presenteerden we onlangs samen met andere natuurorganisaties.

Is die oplossing eenvoudig? Nee! Anders was het natuurlijk al lang ter hand genomen. Maar het kán wel. Met de nodige wilskracht van alle betrokkenen. Vogelbescherming staat klaar om mee te denken en mee te doen. De oer-Nederlandse natuur met grutto’s, kieviten, ringmussen en boerenzwaluwen is ons en veel mensen in Nederland heel lief.

Particulieren kunnen intussen meehelpen om druk te zetten op de goed verdienende ketenpartijen en de slome overheid. Want dat het niet vanzelf gaat, blijkt wel uit de afgelopen jaren.

Wat je morgen al anders kunt doen: koop bij de boeren die laten zien hoe een andere landbouw mogelijk is. Veel van zulke bedrijven hebben een boerderijwinkel. Op die manier verdienen de boeren meer geld om de natuurmaatregelen – die geld kosten – ook op lange termijn mogelijk te maken. We noemen twee goede voorbeelden van bedrijven met zo’n boerderijwinkel waarmee we zelf samenwerken: Hoeve Kazan in Zuid-Holland en Burgerboerderij De Patrijs. Er zijn er vele, zoek er eentje in jouw regio.

Je kunt ook in de supermarkt andere keuzes maken. Als je zuivel wilt gebruiken, kun je kiezen voor de zuivel van boeren die vooroplopen en het anders aanpakken. Vogelbescherming heeft al eerder een zuivelwijzer.nl gelanceerd. Daarop kan je zien wáár je ‘weidevogelviendelijke’ zuivel kunt kopen. Ook in 2023 is onze zuivelwijzer weer aangevuld met nieuwe merken. Zo maken we het voor iedereen gemakkelijk.

Wil je nog meer doen? Overweeg dan te investeren in het Rijke Weide Vogelfonds. Vogelbescherming adviseert dit fonds bij de aankoop van grond die dan wordt beheerd op zo’n manier dat weidevogels er nog kuikens groot kunnen krijgen. Zo werd in 2023 een weidevogelparadijsje gered in Sandfirden.

Je kan ook andere uitstekende grond-initiatieven verkennen om aan bij te dragen zoals Land van Ons, Wij.land of Aardpeer.

Als het om natuur gaat, lijkt het soms of wetten en regels wel wat ruimer mogen worden geïnterpreteerd, terwijl op voorhand iedereen snapt dat zulke ge- en verboden er niet voor niets zijn en de waarde van natuur ook wordt erkend. Toch blijkt in de praktijk dat er vaak wordt gemorreld aan afspraken, meestal vanuit een economisch deelbelang. Vogelbescherming is bereid om lang mee te praten over oplossingen die voor alle partijen werken. Soms moeten we een streep trekken. En dan vasthouden. Zoals in het verleden bij de natuurcompensatie voor het uitbaggeren van de Westerschelde.

In 2023 stroomde er daardoor water de Hedwigepolder in én wisten vogels deze nieuwe natuur eerder dan verwacht al meteen te vinden. Een geweldige uitkomst na vele jaren (onnodig) getouwtrek. Lees hier meer over de toestroom van vogels in de Hedwigepolder.

Oud-directeur Fred Wouters van Vogelbescherming haalt in een podcast herinneringen op hoe hij door de premier van Nederland onder druk werd gezet om onze juridische procedure over de Hedwigepolder te staken.

Nog een voorbeeld van waar het misging. Het IJsselmeer gold lang als een van de meest overbeviste stukjes van Europa, ook al is het een Natura 2000-gebied. Stapsgewijs wordt gewerkt aan oplossingen om een duurzaam ecosysteem te bewerkstelligen. Verbazingwekkend was dan ook de actie van de overheid om spieringvisserij aan de poort van het IJsselmeer wél toe te staan. Net als in 2022 werd in 2023 die vergunning geschorst en uiteindelijk gaf de rechter Vogelbescherming op bijna alle punten gelijk. De overheid had die vergunningen nooit mogen verlenen.

Natuurrampen als gevolg van de opwarming van de aarde gebeuren niet meer alleen op eilanden ver weg. Overal in Europa viel dit jaar te veel regen of juist te weinig, met vaak verwoestende gevolgen: modderstromen en vuurzeeën. Zulke extreme weeromstandigheden passen in wat ons al jaren wordt voorspeld door de wetenschap als gevolg van de opwarming van de aarde.

Voor vogels pakt dat in ons belangrijkste natuurgebied de Waddenzee nu ook al nadelig uit: nestkolonies van broedende trekvogels spoelen weg door voorjaarsstormen. En door de opwarming van het zeewater is er steeds minder voedsel te vinden.

Wat weinig mensen lijken te weten, is dat natuur ook een belangrijke rol te spelen heeft in het tegengaan van deze crisis. Als we ervoor kiezen, kan natuur namelijk een belangrijke bondgenoot voor ons zijn. Helaas zien veel mensen natuur nog vaak als iets wat in de weg zit. Maar het tegendeel is waar.

Zorg je beter voor natuur, dan kun je verdere opwarming van de aarde mee helpen voorkomen. Bijvoorbeeld door het stoppen van ontbossing wereldwijd. Daarin kan Nederland een grote rol spelen. Maar ook dichter bij huis: als we het waterpeil in veenweidegebieden natuurlijker, en dus hoger houden, zorgt dat ervoor dat er minder CO2 vrijkomt.  

Een sterke natuur helpt ook om de gevolgen van de klimaatcrisis beter op te vangen. Met meer groen in de stad kunnen we die extreem hete zomerdagen beter aan. En door water vast te houden in klimaatbuffers zoals moerassen hebben we minder last van overstromingen. Als bijkomend voordeel krijgen we er dan ook nog de meest fantastische natuurgebieden voor terug om samen met vogels van te genieten. Natuur is deel van de oplossing.

Vogelbescherming besteedde in 2023 veel aandacht aan Nederland als delta. Vanwege onze ligging zijn we een unieke trekpleister voor vogels die elk jaar bij ons komen overwinteren, of een tussenstop maken tijdens hun wereldwijde trektochten.

In Zeeland worden nu de eerste concrete maatregelen genomen uit een toekomstplan waarvoor Vogelbescherming het initiatief nam.

In het Waddengebied startte in 2023 een vervolg op ons succesvolle programma Wij&Wadvogels. Samen met terreinbeheerders zorgen we voor rustplaatsen voor vogels als het hoog water is en gaan we verstoring door recreatie tegen.

De Waddenzee is misschien wel ons belangrijkste natuurgebied en verdient een betere bescherming. In 2023 kwam het bericht dat UNESCO de Duitse en Nederlandse overheid met klem oproept geen nieuwe winningen van aardgas, zout of aardolie toe te staan in, onder of vlakbij de Waddenzee. Vogelbescherming sluit zich daar natuurlijk bij aan.

Vogelbescherming heeft ook in 2023 heel veel mensen weten te bereiken met advies en tips over hoe je vogels in je tuin krijgt, aan de hand van de 3 V’s: Veiligheid, Voedsel en Voorplanting (plekken om te nestelen).

Oók gemeenten en ontwikkelaars moeten meedoen om ieders omgeving leefbaar te houden. Met het juiste groen profiteren mensen én de niet-menselijke medebewoners. Vogelbescherming werkt steeds vaker samen met ontwikkelaars om natuurinclusief bouwen verder op de kaart te zetten. In 2023 verscheen in samenwerking met ontwikkelaar Synchroon de praktische gids Natuurinclusief Ontwikkelen om nog meer partijen mee te krijgen.

Professionele partijen die stappen willen zetten op dit vlak, kunnen ook terecht op onze website bouwnatuurinclusief.nl. Koplopers op dit vlak bekronen we graag met een prijs, de Award Natuurinclusief Bouwen, die in 2023 uitgereikt werd aan De Urbanisten voor de natuurvriendelijke woonomgeving die ze hebben weten te creëren in een buurt die voorheen ronduit onherbergzaam was: de Rotterdamse Keilehaven.

Ook kwam in 2023 het verheugende bericht dat nestgelegenheid een standaardvoorziening moet zijn in nieuwbouw. Dat zal medio 2024 een nieuw element in het Bouwbesluit zijn. We beschouwen het als een kroon op vele jaren lobbywerk en strategische samenwerkingsverbanden met gelijkgezinde partijen zoals NL Greenlabel en Ballast Nedam Development.

Vogelbescherming werkt ook internationaal. Alleen al omdat vogels zich niet aan menselijke grenzen houden. Dat doen we als Partner van BirdLife International, een koepelorganisatie die in 115 landen actief is en daarmee de grootste natuurorganisatie ter wereld is. Vogelbescherming is vooral actief op plekken in wat bekend staat als de ‘East Atlantic Flyay’ – een trekroute van vogels waar Nederland ook aan ligt. Vanuit Siberië en Alaska vliegen veel vogels via de Waddenzee en onze delta naar diep in Afrika. Zo stond Vogelbescherming in het verleden aan de basis van nieuwe BirdLife Partners in Marokko, Tunesië en Mauritanië. 2023 stond vooral in het teken van de afsluiting en het vervolg van ons project Birds, Bees & Business, wat gerust een mega-succes genoemd mag worden, alweer met dank aan velen.

Dus, iedereen die vogels een warm hart toedraagt en meehielp bovenstaande resultaten te realiseren, veel dank! En moedig voorwaarts. Het is nodig. Als we nu niet naar de vogels luisteren, horen we ze misschien nooit meer.