Boomvalk
Eurasian Hobby, Falco subbuteo - Valken (Falconidae)
Rode lijst
Boomvalken zijn gespecialiseerd in het vangen van vliegende prooidieren. Jaagt in open land op vogels van open veld en op libellen. Is snel en is zelfs in staat om zwaluwen en gierzwaluwen te slaan. Kleine valk met lange, spitse vleugels en een korte staart. Volwassen vogels hebben een rode 'broek'. Zomervogel, overwintert in tropisch Afrika. Trekt weg in augustus-september, keert terug in april-mei.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Kleine valk met lange, spitse vleugels en een relatief korte staart. Volwassen vogels met blauwgrijze bovenzijde en kenmerkende roodbruine 'broek'. Opvallend witte wangen, contrasteren met zwarte kopkap. Vrouwtje iets groter dan mannetje. Jonge vogels bruiner, missen de rode broek en lijken op andere kleine valken, vooral roodpootvalk. In de zomer vaak jagend op libellen in vlucht. Bidt niet zoals torenvalk.
Geluid
Klagend, "kèh-kèh" etc, lijkt wel wat op draaihals.
29-35 cm, spanwijdte 70-84 cm
Leefwijze
Broeden
Broedt solitair, territoriaal. Bouwt zelf geen nest, gebruikt oud kraaien- of eksternest. Eén legsel, 2-4 eieren. Broedt in mei-juni. Broedduur 28-33 dagen, begint meestal na leg tweede ei. Meestal broedt het vrouwtje. Jongen vliegvlug na 28-34 dagen, worden nog tot vijf weken erna gevoerd.
Leefgebied
Jaagt in open en halfopen land: parklandschappen, heiden en hoogvenen, open duin en moeras, boerenland en dorpen, ook wel in buitenwijken van steden. Broedt in allerlei typen bos, liefst in halfopen bos of aan de randen ervan, ook wel in solitaire bomen; bijna overal waar kraaien en eksters broeden. Dus ook regelmatig in populierensingels, op erven, in hoogspanningsmasten en in stadsparken. Concentraties boomvalken zijn vaak daar waar veel libellen zijn.
Voedsel
Zangvogels van open land, slaat deze in vlucht. Zwaluwen, piepers, kwikstaarten, leeuweriken, spreeuwen, gorzen, mussen en vinkachtigen. Ook veel libellen en andere vliegende insecten, zoals vliegende mieren. Jaagt vanaf grote hoogte in lange, snelle duikvluchten, maar ook wel laag, gebruik maken van dijken, boomrijen e.d. Zelden vanaf zitplaats, pakt dan soms een muis. Solitair, maar op plaatsen met veel libellen ook in groepjes. Peuzelt libellen in vlucht op.
Vogeltrek
Verlaat Europa in augustus en september om te overwinteren in Afrika ten zuiden van de Sahara. Keert terug in april en mei, jonge vogels tot in juni. Breed front, maar meesten trekken over Iberisch Schiereiland, Italië en de Balkan. Trekt liefst met mooi weer en meewind, maar is niet afhankelijk van thermiek. Dagtrekker.
Cursus roofvogels: les de torenvalk
Verspreiding en aantal
schaarse broedvogel | wegtrekkend | doortrekker in klein aantal
Neemt al een jaar of dertig gestaag in aantal af, met minder dan 5% per jaar.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 400-600 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | aantal onbekend |
| Doortrekkers | 500-2000 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Kan in de zomer in grote delen van Nederland worden gezien, maar is nergens talrijk. Vaak te zien bij slaapplaatsen van boerenzwaluwen in de nazomer. In de zomer vaak goed te zien boven vennen in heiden en hoogveengebieden.
In Europa
Broedt in grote delen van Europa, behalve in het uiterste noordwesten.
Meer informatie
Bescherming
De boomvalk staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'kwetsbaar'.
Heeft nauwelijks te lijden gehad van pesticiden, zoals veel andere roofvogels. Een serieuze bedreiging is beperkt aanbod van nesten van kraaien en eksters waar deze vervolgd worden. Achteruitgang ook door afname prooidieren: zangvogels van open boerenland, die door intensivering en verandering van landbouw bijna overal in aantal zijn afgenomen. Wordt bejaagd in onder meer Malta (500-1000 per jaar). Kwetsbaar voor ontwikkeling van grote windmolenparken in bepaalde gebieden. Jongen worden lokaal vaak gepredeerd door de toegenomen havik (onder meer in Nederland).
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat kun jij doen
Een groot aanbod aan kraaiennesten is van groot belang voor de balts en het broeden, want de boomvalk bouwt zelf geen nest. Door kraaien af te schieten, maak je een gebied voor boomvalken ongeschikt.
Boomvalken profiteren verder van een hoge biodiversiteit van open landschappen, zowel natuurgebieden als boerenland, met veel zangvogels en libellen.
Meer weten?
Actuele berichten
Help de torenvalk
Wet- en regelgeving
De boomvalk is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn boomvalken beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de boomvalk wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van boomvalken zijn het gehele jaar beschermd, omdat zij jaar in jaar uit gebruik maken van hetzelfde nest. De nesten zijn daarom, voor zover ze niet permanent verlaten zijn, jaarrond beschermd. In sommige provincies kan in specifieke gevallen op basis van een gedegen ecologische onderbouwing van jaarronde bescherming worden afgeweken. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal