Navigatie overslaan
Nonnetje / Elwin van der Kolk

Nonnetje

Smew, Mergellus albellus - Eenden (Anatidae)

Het nonnetje is een fraaie verschijning in de winter. Het mannetje heeft zwarte accenten op een spierwit verenkleed. Nonnetjes broeden niet in Nederland, maar grote aantallen strijken in de winter neer in het IJsselmeergebied. Vooral het Markermeer is favoriet; nonnetjes jagen er in soms in grote groepen (vaak meer dan 250 vogels) op spiering. De aantallen overwinterende vogels zijn sterk afhankelijk van de weersomstandigheden, zowel in Nederland als in geheel Noord-Europa. Nonnetjes broeden in holen, vaak gemaakt door zwarte spechten.

Snel naar informatie over:

Herkenning

Het mannetje is helder wit met een scherp belijnde zwarte tekening om de ogen, aan de achterkant van de kuif en op de vleugels. In vlucht is het complexe zwart-witte patroon goed te zien. Het vrouwtje is minder opvallend; ze heeft een roestbruine kop met witte keel en een donkergrijs lichaam. De snavel is lichtgrijs met een kleine haak aan de punt en tandachtige lamellen op de snijranden.

Geluid

Man heeft zachte baltsroep, vrouwtje luidere roep.

38-44 cm, spanwijdte 55-69 cm

Deze soort lijkt op:


Middelste zaagbek

Leefwijze

Broeden

Nonnetjes starten met broeden vanaf midden mei en hebben één legsel van 6 tot 9 eieren. Ze broeden niet in kolonies. Het nest wordt gemaakt in een boomholte (bijvoorbeeld uitgehakt door zwarte spechten) en bekleed met dons. Nonnetje en brilduiker delen deze nestplaatskeuze. De competitie kan groot zijn. Bij conflicten is het nonnetje echter dominant en de vrouwtjes schromen niet om hun eieren bovenop die van brilduikers te leggen. Als de jongen uitkomen, springen ze uit de boom en haasten zich naar het water, waar ze direct naar voedsel duiken.

Leefgebied

Overwintert op grote zoetwatermeren, niet-bevroren rivieren en bijvoorbeeld baaien. In Nederland zijn nonnetjes vooral te vinden op plaatsen als het Markermeer en het IJsselmeer. Het nonnetje broedt in het hoge noorden in boreale bossen aan langzaam stromende rivieren en heldere meren.

Voedsel

Vissen ter grootte van 3-6 cm vormen het stapelvoedsel van het nonnetje. In de keuze van de vissoort toont het nonnetje zich een opportunist: beschikbaarheid is belangrijker dan de soort vis. In Nederland wordt veel spiering, pos en baars gegeten, maar ook kreeftachtigen, slakken en waterkevers. Het dieet verschilt wat per seizoen, want waar tijdens het broedseizoen naar een variatie aan plantaardig voedsel, insecten(larven), kreeftachtigen, vis en zelfs amfibieën wordt gezocht, eet het nonnetje in de winter voornamelijk vis. Dat doen nonnetjes soms in een grote groep, die in één keer onder duikt en na 12-13 seconden weer bovenkomt: sociaal foerageren dus.

Vogeltrek

Het nonnetje vliegt, met enkele korte stops op meren, vanuit het hoge noorden naar de zuidelijker gelegen overwinteringsgebieden. Van april tot begin mei keren ze terug naar de broedgronden. Buiten het broedseizoen verblijft de soort vaak in grote groepen op meren. De in Nederland overwinterende nonnetjes zijn vooral afkomstig uit het noorden van Rusland en Siberië.

Verspreiding en aantal

wintergast in vrij klein aantal

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

De aantallen overwinterende nonnetjes variëren afhankelijk van het weer. De grootte van getelde groepen is al lang niet meer zo groot geweest in omvang als rond de eeuwwisseling. De gloriejaren van het nonnetje in Nederland lagen in de jaren zeventig toen er maxima werden geteld van 23.000 vogels. Een enorm aantal, want het aantal nonnetjes dat overwintert in Europa is klein. Bizar is dat in 2010 en 2011 enkele succesvolle broedgevallen zijn ontdekt in eendenkooien in Friesland, ver buiten het reguliere verspreidingsgebied. De kans is groot dat dit ontsnapte vogels betreft, maar wilde herkomst is niet uitgesloten.

Aantallen in Nederland

Aantal broedparen 5 (in 2023)
Geschat maximum aantal overwinteraars 1800-5200 (in 2016-2021)
Doortrekkers 580-2100, mrt (in 2016-2021)

Bron: sovon.nl

Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.

Waarnemingen

Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl

Kijktip

Het nonnetje schoolt 's winters in groepen samen op het IJsselmeer en Markermeer.

In Europa

Nonnetjes broeden in Lapland en Rusland, tot diep in Siberië (de boreale arctische taigazone). Finland herbergt de grootste aantallen. Nederland is een van de belangrijkste overwinteringsgebieden in Noordwest-Europa.

Meer informatie

Bescherming

De afname van nonnetjes is mogelijk te wijten aan de achteruitgang van spiering, de belangrijkste prooi van het nonnetje in het IJsselmeer en Markermeer. Overbevissing speelt daarin een belangrijke rol. Het lijkt er verder op dat de winterarealen verschuiven. Nonnetjes blijven steeds vaker ten noordoosten van ons land hangen. In Noordoost-Europa nemen de winteraantallen toe, in tegenstelling dus tot de situatie bij ons. Want ook daar zijn de winters zachter. Het heeft voor korte-afstandstrekkers veel voordelen om zo dicht mogelijk bij de broedgebieden te overwinteren.

Wat wij doen

Vogelbescherming zet zich voor de waterrijke gebieden waar nonnetjes in de winter in ons land verblijven. Dan gaat het zowel om waterkwaliteit, rustgebieden als de beschikbaarheid van voedsel. Mede door Vogelbescherming wordt er minder op spiering gevist in het IJsselmeer en vinden er gesprekken plaats over duurzame visserij in het hele gebied IJsselmeergebied. De WetlandWachten van Vogelbescherming houden de vinger aan de pols in de waterrijke natuurgebieden van Nederland.

Wat kun jij doen

Overheden en visserijsector hebben belangrijke kaarten in handen voor soorten zoals het nonnetje. Gaan ze door op het pad van de overbevissing, dan kan de achteruitgang snel doorzetten als de soort zich niet weet aan te passen. Als je nonnetjes ziet, bekijk ze op afstand. Zo voorkom je, zeker tijdens de rui en in de winterperiode, onnodig energieverlies.

Meer weten?

Actuele berichten

Downloads

Wet- en regelgeving

Het nonnetje is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn nonnetjes beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van het nonnetje wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.

Algemene regels

De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:

  • vogels opzettelijk te doden of vangen;
  • nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
  • eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
  • vogels opzettelijk te storen;
  • vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.

Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.

De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:

  • de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
  • de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
  • de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
  • het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).

Bijzondere regels

Verschillende natuurgebieden die door nonnetjes worden gebruikt als foerageergebied of slaapplaats, zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om het IJsselmeer, de Oostvaardersplassen en Veluwerandmeren. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Meer weten?

© Foto's: AGAMI   © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk   © Video's: Natuur Digitaal

Verras me met nog een vogel