Gele kwikstaart
Blue-headed Wagtail, Motacilla flava - Kwikstaarten (Motacillidae)
Rode lijst
Gele kwikstaarten hebben een voorkeur voor open landbouwgebieden. Ze wippen de staart regelmatig met felle schokkende bewegingen op en neer. 'Gele kwikken' hebben een onstuimige balts, met trillende veren fladdert het mannetje boven het vrouwtje of loopt steeds rondjes om haar heen.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Man gele kwikstaart heeft een duidelijke gele keel en borst in prachtkleed. Blauwgrijze kop met brede witte wenkbrauwstreep, gele onderdelen en olijfgroene bovendelen. Spitse snavel van een insecteneter en een 'kwikkende' staart. Heeft een kenmerkende korte roep die hij in de vlucht laat horen.
Geluid
Hoog, enkelvoudig, oplopend tswie. Zang een triller.
15-16 cm
PARTRIDGE
Leefwijze
Broeden
Broedt van eind april tot in juli. Heeft doorgaans één of twee legsels met meestal 4-6 eieren. Broedduur: 12-14 dagen. De gele kwikstaart maakt zijn nest goed verstopt op de grond. De jongen blijven 10-13 dagen op het nest. Daarna kunnen ze binnen enkele dagen goed vliegen.
Leefgebied
De oorspronkelijke habitat van de gele kwikstaart bestaat uit rivierbegeleidend grasland. Tegenwoordig broeden de meeste gele kwikstaarten in boerenland; hooiland en weiland, maar vooral akkers. Hoge dichtheden in gemengde gebieden en in bollenvelden. Vaak foeragerend te vinden op weilanden met schapen, koeien en paarden.
Voedsel
Gele kwikstaarten eten voornamelijk bodembewonende spinnen en insecten, vooral kevers, vliegen, muggen, wantsen en cicaden. Lopend en rennend, afgewisseld met een sprintvluchtje, zitten ze hun voedsel achterna. Ze zoeken die graag tussen grazend vee en pikken de insecten op die door het vee worden opgejaagd.
Vogeltrek
Gele kwikstaarten trekken in zuidelijke tot zuidwestelijke richting weg om via Frankrijk en het Iberisch Schiereiland naar Afrika te vliegen. De meeste gele kwikstaarten overwinteren in het Sahelgebied. Doortrekkers in Nederland te zien vanaf eind maart tot in mei, in het najaar vanaf half augustus tot eind september. Gele kwikstaarten trekken overdag in groepen.
Vogelbescherming Optiek
Verspreiding en aantal
talrijke broedvogel | wegtrekkend | doortrekker in vrij groot aantal
Hoewel de aantallen fluctueren, is de Nederlandse populatie grosso modo afgenomen, sinds de jaren zestig tussen de 50% en 75%. Op grasland is de achteruitgang harder gegaan - tot zo'n 90% - dan op bouwland.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 42.000-74.000 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 1-5 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | 10.000-50.000 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
In de buurt van grazend vee of paarden. Tijdens de voorjaarstrek kan langs de kust bij krachtige (zuid)oostenwinden stuwing optreden, vooral bij Breskens en de Eemshaven zijn dan gele kwikstaarten te zien die verder doortrekken naar het noorden.
In Europa
De gele kwikstaart komt in het grootste deel van Europa voor als broedvogel. De soort ontbreekt op IJsland, in Schotland en in Ierland, maar verder strekt het verspreidingsgebied zich uit van West-Europa tot aan Kamtsjatka, van de Beringstraat en tot in Alaska. De noordgrens van het verspreidingsgebied, de arctische toendra's, liggen ongeveer op de 10 graden Celsius juli-isotherm.
Meer informatie
Bescherming
Dat tegenwoordig gele kwikstaarten graslanden links laten liggen (achteruitgang tot 90%) komt vooral door intensief grondgebruik, peilverlaging, gebruik van kunstmest en onkruidbestrijdingsmiddelen. Graslanden zijn veel minder kruidenrijk en minder gevarieerd van structuur geworden, wat waarschijnlijk een groot effect heeft op het voedselaanbod. Bovendien wordt steeds vroeger gemaaid; een ramp voor vogelsoorten die in mei broeden, zoals de gele kwikstaart. Het talrijkst zijn gele kwikken nog op bouwland, waar ze broeden in diverse gewassen. Vroeg in het seizoen is wintertarwe favoriet, volgende broedsels vinden meer plaats in breedbladige gewassen, zoals aardappelen. Ook bloembollen en wintergerst zijn populair, net als braakliggende gronden. Droogte in de Sahel - overwinteringsgebied van de gele kwikstaart - pakt negatief uit voor deze vogel, die dan niet voldoende kan opvetten voor zijn reis naar het noorden.
De gele kwikstaart staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Op verschillende manieren zet Vogelbescherming zich in voor kruidenrijke graslanden (die laat gemaaid worden en vol insecten zijn). Het ideale leefgebied voor opgroeiende gruttokuikens én voor gele kwikstaarten. Dat gebeurt onder de vlag van de Red de Boerenlandvogels-campagne. Mede dankzij de inzet van Vogelbescherming is er in 2014 een internationaal verdrag gekomen voor trekkende landvogels, zoals de gele kwikstaarten. Dat biedt betere mogelijkheden deze soorten te beschermen.
Wat kun jij doen
~ Onze boerenlandvogelsNet als veel andere boerenlandvogels lijkt ook de gele kwikstaart baat te hebben bij een grote diversiteit aan gewassen (onder meer aardappel, bieten, granen). Intensiever landgebruik, en dan met name de overstap van zomer- op wintergranen, is voor deze soort dan ook een belangrijke reden van achteruitgang, aangezien tweede broedsels dan niet meer mogelijk zijn. Vroeger en vaker maaien heeft, net als het verdwijnen van kruidenrijke vegetaties, sterk bijgedragen aan de verdwijning uit graslanden. Ook is de soort gevoelig voor pesticidengebruik. Gele kwikstaarten lijken te profiteren van open akkerland waarin een grote diversiteit aan gewassen wordt geteeld, afgewisseld met gerichte maatregelen als faunaranden en natuurbraak.
Iedereen in Nederland kan de campagne Red de Boerenlandvogels en het netwerk van boerenlandvogelboeren steunen. Terreinbeheerders en agrariërs kunnen gebied geschikt maken voor weidevogels, met onder meer kruidenrijke graslanden en een hoger waterpeil. Akkerbouwers kunnen brede faunaranden aanleggen (niet te hoog en te dicht), daar profiteert naast de veldleeuwerik ook de gele kwikstaart van. Overheden kunnen effectievere maatregelen nemen voor agrarisch natuurbeheer.
Meer weten?
- Sovon Vogelonderzoek Nederland
- Bescherming boerenlandvogels
- Grauwe Kiekendief - Kenniscentrum Akkervogels
- Factsheets weidevogels en beheermaatregelen
Actuele berichten
- Onbekende vogels stellen zichzelf voor
- Gele kwik op keizerskroon
- Het regent vogels tijdens de voorjaarstrek
- Hoog water en vogels
Downloads
- Ecologie van weidevogels (pdf, 3.79 Mb)
- Gele kwikstaart - artikel Vogelnieuws 2011-01 (pdf, 2.97 Mb)
- De toekomst van het Europese landbouwbeleid (pdf, 12.89 Mb)
- Rode Lijst (pdf, 1.10 Mb)
Wet- en regelgeving
De gele kwikstaart is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn gele kwikstaarten beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de gele kwikstaart wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van gele kwikstaarten zijn alleen gedurende het broedseizoen beschermd. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen. Een deel van de broedgebieden van weidevogels wordt beschermd op provinciaal niveau via de ruimtelijke ordeningswetgeving en/of via regelingen voor agrarisch natuurbeheer.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal