Hoog water en vogels

Het hoge water zorgde voor grote spiegelende watervlakten in het rivierengebied. Uitgestrekt, soms tot bijna aan de horizon. Silhouetten van bomen hinten op de ligging van rivier, weilanden en andere grenzen. Groepen kokmeeuwen en ganzen markeerden de ondiepe plekken.

De uiterwaarden van de grote rivieren zijn een bijzonder leefgebied voor vogels. Hoog water in het voorjaar leidt tot een massavernietiging van de nesten van grondbroeders als gele kwikstaart en veldleeuwerik. Hoog water in de winter ontneemt honderdduizenden ganzen de toegang tot grazig gras.

Ganzen kunnen uitwijken, broedvogels niet zonder meer. Hoog water in het voorjaar heeft daardoor vooral een grote impact. Vogelsoorten die in graslanden broeden hebben het al niet makkelijk door de intensieve landbouw. Uiterwaarden zijn vaak net wat minder intensief in gebruik en daardoor ideaal leefgebied voor gele kwikstaart, roodborsttapuit en veldleeuwerik. Maar een laat hoogwater in april of zelfs mei, zoals in 2017, kan langs de rivieren een heel broedseizoen tenietdoen.

Torenvalken, buizerds, blauwe reigers en grote zilverreigers doen zich intussen tegoed aan een overvloed aan voedsel. Met hoog water worden muizen uit hun holen gespoeld. Veldmuis en rosse woelmuis komen het meeste voor en zijn heel belangrijk als voedsel voor roofvogels en reigers. Voor torenvalken, buizerds en reigers is het ‘vrijkomen’ van zoveel muizen aanvankelijk een voedselbonanza. Het leidt tot bijna orgie-achtige omstandigheden, er is veel meer voedsel dan de vogels aankunnen.

Behalve muizen verlaten ook regenwormen massaal de bodem. Die zijn nóg veel meer dan de muizen beschikbaar. Kokmeeuwen, vaak in grote groepen van vele honderden vogels, storten zich op de ronddrijvende wormen. Het water biedt de kokmeeuwen nog een voordeel: op het ondiepe water zijn ze relatief veilig voor vossen en andere roofdieren.

Hoogwater in de rivieren levert heel mooie kansen op het zien van vogels én vogelgedrag op. Zo kan, bij opkomend water, bijna elke weidepaal zijn voorzien van een buizerd die vluchtende muizen, mollen en wormen opwachten. In de lucht torenvalken, die het op dezelfde prooien hebben gemunt. Statig lopen grote zilverreigers, nog niet zo lang in Nederland, langs de waterlijn en door weilanden om wormen en muizen op te pikken. Grote zilverreigers zijn daarbij steeds vaker in groepen te zien. Ze vallen meer op dan de bekende blauwe reiger, die in nog veel grotere aantallen de uiterwaarden benutten om aan voedsel te komen.

De rivieren zijn het domein van vogels én van Rijkswaterstaat. Deze organisatie heeft een handige kaart waarop te zien is waar hoog water is. Ook geeft Rijkswaterstaat verwachtingen voor komende dagen op. Zeer handig om een bezoek aan het rivierengebied te plannen. De grafieken laten zien dat op 12 januari het hoogste waterniveau werd bereikt, bijna tot het niveau van ‘extreem hoog water’. En dat we nog altijd te maken hebben met ‘hoog water’, wat betekent dat delen van uiterwaarden onder water staan. En dat het water de komende dagen nog weer verder zal stijgen…

Hoogwater is natuurlijk het gevolg van regenval in het Europese binnenland: veel regen zorgt voor piek-afvoer van water. Veranderingen in het klimaat zorgen voor steeds meer hevige regenval, met als direct gevolg vaker hoog water in Nederland. Dat is slecht nieuws voor broedvogels in de uiterwaarden. Maar omdat ook de veiligheid van het lage Nederland in het geding is, heeft iedereen belang dat water goed op te vangen en af te voeren. Er is meer ruimte nodig voor de rivieren. Dat is geen nieuw fenomeen, al decennialang werkt Nederland aan verbreding van rivieren en meer ruimte voor het water. Dat gaat gepaard met veel nieuwe natuur. Zo ontstond bij Groningen de Onlanden – een schitterend nieuw natuurgebied waar al snel zeldzame witvleugelsterns gingen broeden. Hier en op andere plaatsen blijkt dat waterveiligheid en natuurwinst heel goed samen op kunnen gaan. Voor Vogelbescherming is dit aanleiding om ons extra in te zetten voor het benutten van kansen voor vogels die veiligheid en droge voeten voor mensen opleveren.