Ganzen kijken vanaf de pontjes in Friesland

Zelfs de niet-geoefende vogelliefhebber herkent ze in het veld: de ganzen. Door hun formaat zijn ze gemakkelijk van grote afstand waar te nemen. Friesland is de belangrijkste ganzenprovincie van Nederland. Van de 2 tot 2,5 miljoen ganzen die in Nederland overwinteren, verblijven er zo’n 600.000 tot 700.000 in Friesland. Het grootste deel daarvan gaat specifiek naar Zuidwest-Friesland. Een wandeling of fietstocht in dit gebied geeft ’s winters dan ook bijna ‘ganzengarantie’.

Het is de combinatie slaapplek en voedselbeschikbaarheid die het ‘Waterland van Friesland’ zo geliefd maakt, volgens ganzen-kenner Marten Wesselius (70), tevens WetlandWacht van Vogelbescherming. ‘Ze slapen op het water omdat dat veiliger is’, vertelt hij. ‘Daar hebben ze geen last van predatoren zoals de vos. Bovendien drinken ganzen veel. In het IJsselmeer bij Gaast of bij Steile Bank bij Oudemirdum kunnen gemakkelijk 50.000 tot 75.000 ganzen slapen.’ In Friesland is onbeperkt voedsel beschikbaar voor de ganzen door alle weilanden waar raaigras wordt verbouwd.

Het gaat voornamelijk om kolganzen, grauwe ganzen en brandganzen. ‘De kolgans heet zo omdat ‘ie een witte kol achter zijn snavel heeft’, zegt Marten. ‘Bij de brandgans valt het zwart-witte verenkleed in het veld op.’ De kolgans en de brandgans broeden tot aan Siberië, de grauwe gans vooral in Scandinavië – maar ook in Nederland.

‘s Ochtends vliegen deze dieren in de schemering massaal vanaf hun slaapplek op het water naar de graslanden om te foerageren. Marten: ‘Er kan gemakkelijk een halve hectare of een hele hectare vol zitten met deze vogels. De meeste ganzen zie je met hun kop naar beneden foerageren. Andere houden de wacht.’

Marten – die voor zijn werk als ambtenaar tot 2014 het Friese ganzendossier op zich had – kan de gak-geluiden van de verschillende soorten onderscheiden en weet bij het overvliegen aan het geluid welke soort het is. ‘De brandgans maakt een keffend geluid, net als een teckel.’

De kleine rietgans, die ook in Zuidwest-Friesland voorkomt, is een bijzondere, volgens Marten. ‘De hele populatie broedt op Spitsbergen, in totaal 80.000 vogels.’ In Friesland zitten ze vaak bij het Gaastmeer en bij Oudega, weet Marten. ‘Als je met het pontje vanaf Klein Gaastmeer via de Kaappolder richting Nijhuizum neemt, zie je ze vaak.’

Tussen die duizenden ganzen zitten soms bijzonderdere soorten. ‘Er zit weleens een sneeuwgans tussen’, vertelt Marten, ‘of een roodhalsgans, Indische gans, toendrarietgans… Dat is het zoekspelletje.’ Deze exemplaren vliegen waarschijnlijk mee met de andere soorten.

Marten heeft altijd een telescoop in zijn auto liggen om de ganzen te bekijken. Daarmee leest hij ook halsbanden af. ‘Pootringen kun je vaak alleen aflezen als het gras niet te lang is of als een vogel is doodgegaan, maar ganzen zijn wat grotere beesten die een halsband kunnen hebben.’ Marten geeft de gegevens door aan wetenschappelijk onderzoekers die zo de levenswijze van de ganzen in kaart brengen.

De code van de halsband voert Marten in op een app. ‘Zo kan ik zien waar hij geringd is, en waar hij eerder gezien is. De ganzen komen jaar na jaar terug op dezelfde plek, maar zijn ondertussen wel 5.000 kilometer verder geweest om te broeden. Vorige week had ik nog een grauwe gans die in juli geringd was in Noorwegen, één keer afgelezen in Denemarken en nu voor het eerst in Nederland. Door die halsbanden kun je de ganzen volgen, weet je welke afstanden ze hebben afgelegd en hoe snel.’