Kwak
Black-crowned Night Heron, Nycticorax nycticorax - Reigers (Ardeidae)
Rode lijst
De kwak is een koloniebroeder van uitgestrekte moerasgebieden. Nederland ligt aan de noordgrens van het verspreidingsgebied. De vogels foerageren vooral 's nachts. Hoewel kwakken op het eerste gezicht opvallende vogels lijken, valt het zeker niet mee er een te zien door hun nachtelijke en verborgen levenswijze. Het voorkomen in Nederland wordt enigszins vertroebeld door verwilderde vogels uit dierentuinen.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Gedrongen middelgrote reiger met onmiskenbaar kleed: adult met grijze borst en vleugels, zwarte kruin, nek, rug en mantel, en wit gezicht met markant rood oog. Dikke zwarte snavel en in prachtkleed met twee witte dunne sierveren vanaf de nek. Jonge vogels met gelige snavel, bruine bovendelen met witte druppels en lichtbruine onderdelen met donkerbruine vlekken. Kleed van 2e zomervogels als adult, maar valer.
Geluid
Roep een kenmerkend, hard krakend "kro-AAk!" en zachter "wrah".
56-65 cm, spanwijdte 90-100 cm
Vogelbescherming-optiek en andere topmerken
Leefwijze
Broeden
Broedt net als andere reigers in - vaak gemengde - kolonies van april - juni, soms ook met aalscholvers of ibissen. De normaal gesproken 3 - 5 groenblauwe eieren worden in 21 - 24 dagen uitgebroed; de jongen kunnen na 40 - 50 dagen vliegen, maar verlaten al na 3 weken het nest.
Leefgebied
Zeer gevarieerd leefgebied, waarbij gebruik wordt gemaakt van zoet, brak of zout water, met name in gebieden met watervegetatie of bosranden aan ondiepe rivieren, poelen, moerassen en meren.
Voedsel
Opportunist, eet onder meer vissen, kikkers, salamanders, spinnen, kreeftachtigen en veel meer; eigenlijk alles wat in de buurt van water voorkomt en klein genoeg is. Typische reigerachtige manier van foerageren, zowel wadend als stilstaand met harpoenachtige uitvallen.
Vogeltrek
Uitvoerige trekbewegingen na broedtijd, tot 1200 km afstand. Doorgaans begint de trek al in juni, substantieel vanaf begin augustus, waarbij de soort over de Middellandse Zee en de Sahara trekt in een breed front. In maart - mei keert de vogel terug in Europa en kan dan noordelijker doorschieten. Het patroon wordt vertroebeld door kwakken die het hele jaar door vrij rondvliegen in en om dierentuinen.
Eropuit met MijnVogelvinder.nl
Verspreiding en aantal
uiterst schaarse broedvogel | gedeeltelijk wegtrekkend
Aantallen in Nederland lijken een licht stijgende trend te vertonen, waarschijnlijk met name dankzij broedsucces van populaties in dierentuinen.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 45-50 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 30-50 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | Broedvogel - gedeeltelijk wegtrekkend |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Rondom Amsterdam en Rotterdam. De Nederlandse populatie is voor een groot deel afkomstig uit dierentuinen Artis, Blijdorp, Avifauna en het Zwin.
In Europa
Nederland vormt de noordgrens van het areaal van de kwak. Verder zuidelijk en oostwaarts komt de kwak dan ook meer voor dan in Nederland. In Noord- en Centraal-Italië broedt het leeuwendeel van de Europese kwakken.
Meer informatie
Bescherming
De kwak staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'ernstig bedreigd'. Het verdwijnen van de kwak uit Nederland in de 19e eeuw hangt samen met vervolging en de toegenomen druk op de moerasgebieden waar deze soort leefde. Hierdoor nam de waterkwaliteit sterk af en de verstoring van deze gebieden door menselijke activiteiten juist toe. Stelselmatige ontginning van leefgebieden was meer dan waar de kwak tegen opgewassen bleek. Op diverse plekken broeden intussen weer in totaal enige tientallen paren. Dat zijn nakomelingen van losgelaten of ontsnapte vogels. Omdat het om een kleine populatie gaat staat de kwak op de Rode Lijst.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
De kwak kan profiteren van gezonde wetlands. Voor zulke gebieden zet Vogelbescherming zich in. In het verleden onder meer door het opstellen van een Beschermingsplan Moerasvogels. Een WetlandWachten-netwerk van Vogelbescherming houdt actief de kwaliteit van de Nederlandse 'natte gebieden' in de gaten.
Wat kun jij doen
De zeer kleine broedpopulatie in Nederland is kwetsbaar en kan geholpen worden door de voedselsituatie te verbeteren (creëren van paaigebieden en intrekmogelijkheden voor vissen) en te zorgen voor (meer) rust.
Meer weten?
- Sovon Vogelonderzoek Nederland
- Kwak als broedvogel in de uiterwaarden van de IJssel
- Aantalsontwikkeling van de Kwak als broedvogel in Nederland in de twintigste eeuw
Actuele berichten
Downloads
- Beschermingsplan moerasvogels 2000-2004 (pdf, 1.23 Mb)
Wet- en regelgeving
De kwak is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn kwakken beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de kwak wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen, omdat de soort slechts in beperkte mate in Nederland voorkomt.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal