Boerenzwaluw
Barn Swallow, Hirundo rustica - Zwaluwen (Hirundinidae)
Rode lijst
De boerenzwaluw is een echte boerenlandvogel, een luchtacrobaat van het boerenerf. De nesten worden bij voorkeur gemaakt in boerenschuren, loodsen en dergelijke waar ze in en uit kunnen vliegen. Van april tot oktober verblijven zij in Nederland, de winter wordt in zuidelijk Afrika doorgebracht.
Snel naar informatie over:
Herkenning
De boerenzwaluw is blauwzwart van boven. Het voorhoofd en de kin zijn rood; zwarte borstband. Rest roomwit. Vliegt behendig door de lucht om insecten te vangen. Om te drinken vliegen ze vlak boven het wateroppervlak en steken af en toe hun snavel in het water. Lange gevorkte staart.
Geluid
Kwetterende, zeer snelle zang bij nest en in vlucht.
17-21 cm
Cursus Vogels in Nederland
Camilla Dreef & Nico de Haan, ambassadeurs Vogelbescherming
Leefwijze
Broeden
Broedt in los kolonieverband in de periode mei-augustus. Soms nog een tweede legsel (juni-juli) of zelfs derde legsel (augustus) afhankelijk van de omstandigheden (weer/voedsel). Per legsel 3-6 eieren (soms 2-7). Broedduur: 12-16 dagen. Ze metselen hun nesten van klei en leem vaak op randen en richels in koeien-, varkens- of paardenstallen, zowel hoog als laag, maar ook wel onder bruggetjes, of aan sluizen of onder brede dakoverstekken. Jongen zitten zo'n 20-24 dagen op het nest, maar soms langer als het weer slecht is.
Leefgebied
De boerenzwaluw broedt in open schuren en onder brede dakoverstekken, onder bruggen en incidenteel ook op andere beschutte plaatsen. Het voedsel wordt gezocht in de lucht: het bestaat uit enorme hoeveelheden kleine vliegende insecten die in volle vlucht verzameld worden. Ook komt de boerenzwaluw veel voor in de omgeving van water, waar de zwaluwen rakelings overheen scheren om insecten te verzamelen.
Voedsel
Insecten (vooral enorme hoeveelheden muggen).
Vogeltrek
De boerenzwaluw trekt in groepen naar het zuiden. In september en oktober kunnen grote groepen boerenzwaluwen gezien worden; deze vogels verzamelen zich voor de lange reis. De boerenzwaluwen die in Nederland broeden, overwinteren in West- en Centraal-Afrika, ruwweg het gebied tussen Ivoorkust en Angola. Tussen eind maart en begin juni (met piek in mei) keren ze terug naar ons land. Dagtrekker.
Verspreiding en aantal
zeer talrijke broedvogel | doortrekker in groot aantal
In het laatste kwart van de twintigste eeuw afgenomen, waarschijnlijk als gevolg van modernisering van landbouwbedrijven en intensivering van grondgebruik (minder voedsel en nestgelegenheid). Sinds de eeuwwisseling is de stand stabiel tot licht herstellend.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 250.000-340.000 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 0-2 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | 50.000-200.000 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Onlosmakelijk verbonden met het boerenland: waar vee is, zijn boerenzwaluwen om vliegen te vangen.
In Europa
De boerenzwaluw komt op het gehele noordelijk halfrond voor, ook in heel Europa. Alleen op IJsland vindt de soort weinig van zijn gading, de boerenzwaluw is er een zeer schaarse broedvogel
Meer informatie
Bescherming
De boerenzwaluw is sterk achteruit gegaan op de lange termijn. Dat wordt voornamelijk geweten aan schaalvergroting en intensivering van de landbouw (onder meer pesticidengebruik, ontwatering), waardoor de kwaliteit van foerageergebied en nestgelegenheid is afgenomen. Verminderde nestgelegenheid is vooral een gevolg van modernisering van stallen en strengere regelgeving omtrent veiligheid en hygiëne. Voor het recente herstel lijken verbetering van het broedsucces en vooral de vervijfvoudiging van het aantal geschikte nestplaatsen in de vorm van paardenstallen verantwoordelijk.
De boerenzwaluw staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
In 2011 organiseerden wij met Sovon Vogelonderzoek Nederland het 'Jaar van de boerenzwaluw'. Toen is gestart met een nestentelling, die daarna ook is doorgezet. Dat is belangrijk, omdat de boerenzwaluw bij reguliere vogeltellingen weinig wordt aangetroffen, door de binding met boerenbedrijven. Door de nestentellingen komen essentiële gegevens over de boerenzwaluw naar voren. Daarnaast heeft Vogelbescherming ook zenderonderzoek naar de boerenzwaluw gesteund en promoten we vogelvriendelijke maatregelen op boerenerven en ondersteunen we vrijwilligers die zich hiermee bezig houden.
Vogelbescherming maakt zich ook sterk voor een natuurvriendelijke landbouw en een verbod op pesticiden (zoals middelen met neonicotinoïden) die schadelijk zijn voor veel wilde soorten insecten en ook insectenetende vogels schaden.
Wat kun jij doen
Sluit je schuur niet geheel af, maar laat bijvoorbeeld een bovendeur open staan, of zorg voor een permanent open raam. Enkele kunstnesten kunnen de zwaluw tot broeden aanzetten. Belangrijk is dat de boerenzwaluw-nestkommetjes geplaatst worden in open schuren, onder een fors bemeten dakoverstek of onder balkons. Wanneer er in de omgeving voldoende klei en insecten voorhanden zijn, is de kans groot dat de zwaluwen er zelf enkele nesten bij bouwen. Wie last heeft van de uitwerpselen van de zwaluwen kan het beste onder de nesten een eenvoudig plankje monteren. Open water en bloeiende bermen en graslanden zijn belangrijk voor de voedselvoorziening van zwaluwen.
Brochure Acrobaat van het erf
In de brochure Acrobaat van het erf lees je hoe je de boerenzwaluw kan helpen als je een erf hebt. En via die maatregelen help je ook andere vogels.
Vraag deze brochure aan.
Meer weten?
Actuele berichten
- Bij een boerenzwaluw kom je niet zomaar binnen
- Knus overwinterende winterkoningen
- Zwaluwen maken de zomer
- 2 oude vogels, 2 bezielde beschermers
Downloads
- Acrobaat op het erf (pdf, 37.53 Mb)
- Erfvogels in beeld 2014 (pdf, 2.77 Mb)
- Jaar van de Boerenzwaluw 2011 (pdf, 5.95 Mb)
Wet- en regelgeving
De boerenzwaluw is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn boerenzwaluwen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de boerenzwaluw wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van boerenzwaluwen zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. Nader onderzoek kan nodig zijn, omdat de nesten wel jaarrond bescherming genieten als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen. In sommige provincies zijn nesten van boerenzwaluwen wel het gehele jaar beschermd, omdat zij elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en daarin zeer honkvast of afhankelijk van bebouwing of biotoop zijn. De nesten zijn daarom, voor zover ze niet permanent verlaten zijn, jaarrond beschermd in deze provincies.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal