Werk aan de winkel voor de patrijs in Groningen

Sinds 1960 is het aantal patrijzen in ons land naar schatting met wel 95% afgenomen. In andere landen in Europa heeft zich de afgelopen decennia een soortgelijke, neerwaartse trend afgespeeld. De naoorlogse herinrichting van het agrarisch cultuurlandschap en de verdergaande intensivering van de landbouw hebben ertoe geleid dat het voor de patrijs steeds moelijker is geworden om een veilige broedplek en om voldoende voedsel te vinden in het agrarisch gebied, zo blijkt uit onderzoek.

In de provincie Groningen zijn patrijzen over het algemeen een zeldzaamheid geworden, op veel plaatsen zijn ze zelfs verdwenen. De nog aanwezige patrijzen lijken zich met name te concentreren in Westerwolde en de Veenkoloniën. Hier komen ze plaatselijk nog in substantiële aantallen voor. Dit zijn dus belangrijke regio’s voor het voortbestaan van de patrijs in de provincie. De actuele verspreiding en dichtheden waren echter onvoldoende bekend.

Gezien de dalende trend en de gevoeligheid van de soort voor veranderingen in het landschap, is het belangrijk om de actuele situatie te kennen. Dit maakt het mogelijk om beschermingsactiviteiten gericht en effectief in te zetten. Om deze reden bracht Grauwe kiekendief-Kenniscentrum Akkervogels (GKA) met behulp van vrijwilligers en in samenwerking met partners Vogelbescherming Nederland, Agrarische Natuurvereniging Oost Groningen (ANOG) en Stichting Landschapsbeheer Groningen het afgelopen voorjaar in grote delen van Westerwolde en de Veenkoloniën territoria van patrijzen in kaart. Een eerdere door GKA uitgevoerde inventarisatie van patrijzen uit 2015 werd gebruikt om de meest kansrijke gebieden voor patrijzen te selecteren en opnieuw te tellen.

Patrijzen tellen doe je in het vroege voorjaar, in de schemering, want dan roepen de haantjes het meest. Tijdens de telling werd ook het geluid afgespeeld, waarop territoriale patrijzen vaak op reageren door terug te roepen. Daarom doorkruisten tellers – medewerkers van GKA, naast tien vrijwilligers) hun telgebieden lopend in de avondschemering met een speaker op zak. Om de 300 meter werd het geluid afgespeeld, en geluisterd of er door patrijzen op werd gereageerd. Op deze manier zijn 44 gebieden vlakdekkend geteld met een totaal oppervlak van bijna 16.000 hectare. In totaal werden 65 patrijzen waargenomen tijdens de inventarisaties.

Muntendam, Zuidwending, Hoornderveen en Ter Apelkanaal bleken de beste gebieden voor de patrijs te zijn. Ook langs de Duitse grens werden relatief veel territoriale patrijzen waargenomen. Omdat niet overal in Westerwolde en de Veenkoloniën is geteld, geeft de inventarisatie nog geen volledig beeld van de verspreiding van patrijzen in deze gebieden. Desalniettemin kan GKA op grond van de verzamelde gegevens een aantal kerngebieden (de hotspots!) voor patrijzen aanwijzen (zie kaart).

De resultaten die uit de tellingen naar voren komen laten zien dat de dichtheden aan patrijzen plaatselijk nogal verschillen. Ze geven daarom een bruikbare indicatie van kansrijke en minder kansrijke plekken om het leefgebied van patrijzen te verbeteren. Zo werden er in 15 gebieden helemaal geen patrijzen waargenomen; de kans is klein dat maatregelen voor leefgebiedsherstel in dergelijke gebieden soelaas bieden voor de patrijs. Juist in de gebieden waar patrijzen nog voorkomen, en die dus aansluiten bij de ecologie van de soort, kunnen maatregelen voor patrijzen goed uitpakken.

Voor de bescherming van patrijzen moet een landschap worden gecreëerd waarin jaarrond voldoende voedsel en dekking aanwezig is. In het Interreg-project PARTRIDGE is veel ervaring opgedaan met een reeks van natuurvriendelijke beheer- en inrichtingsmaatregelen, waaronder bloemenblokken, keverbanken, patrijzenhagen, insectenrijk grasland en winterstoppels. Met name bloemenblokken bleken zeer goed te werken voor biodiversiteit, aangezien zij bij het juiste beheer jaarrond veiligheid en voedsel bieden. De bescherming van de patrijs in kerngebieden als in de provincie Groningen is hard nodig, omdat het aantal patrijzen in ons land nog steeds verder afneemt: tussen 2007 en 2018 was er sprake van een jaarlijkse daling van niet minder dan 11% (bron: Sovon). Willen we de patrijs in Groningen – en de rest van Nederland – behouden, dan is er nú actie vereist.

Het werk voor de Groningse Patrijs wordt mede mogelijk gemaakt door de provincie Groningen.