Het IJsselmeergebied verdient betere bescherming

Ook onder water is de lente losgebroken in dit grootste zoetwatermeer van West-Europa. Het water kolkt en golft door wild bewegende paaiende brasems. De spieringen en snoeken paaiden eerder al en het krioelt van de jonge vissen. Rijkdom ten top.

Een vogeleldorado. En niet alleen nu. In de nazomer ruien honderden knobbelzwanen en futen en duizenden eenden op het veilige grote water, gevolgd door de duizenden trekvogels die het gebied gebruiken om er te rusten en foerageren. Uiteindelijk arriveren de tienduizenden wintergasten, vooral eenden en zaagbekken. Het zijn vogels die in het hoge noorden broeden en in het IJsselmeergebied overwinteren.

Jaarrond gebruiken vele tienduizenden vogels het natuurgebied. Reden voor Europa om het IJsselmeergebied de internationale status Natura 2000-gebied te geven. De status gebiedt Nederland om goed voor de vogels te zorgen. En dat kan beter, vindt ecoloog Leo Bruinzeel van Vogelbescherming Nederland. Voor veel soorten vogels worden de zogeheten ‘instandhoudingsdoelen’ niet gehaald.

Zo moet het IJsselmeer bijvoorbeeld opvang bieden aan 3300 visdief-broedpaartjes, en werden er bij de laatste telling (2017-2018) slechts twee derde hiervan waargenomen. In de winter ‘horen’ er 180 nonnetjes te zijn en zijn het er slechts de helft; in trektijd 70.000 zwarte sterns, terwijl tellingen maar op 10.000 uitkomen.

De oorzaken van de tanende vogelaantallen zijn divers, zo blijkt uit Bruinzeels verhaal. Door het onnatuurlijk peilbeheer - in de winter laag en de zomer hoog - en de harde dijken, zijn er onvoldoende geleidelijke, natuurlijke land-waterovergangen waar vissen kunnen paaien en opgroeien en vogels voedsel kunnen vinden. “De rietzones zouden ook veel beter moeten. Heel veel vogels, vooral ook zeldzame als de roerdomp en grote karekiet, nestelen graag in een gezonde rietkraag. En juist die oevers zijn er vaak beroerd aan toe”, vertelt de ecoloog.

Het is druk in ons land. Vogels die op kale grond broeden zijn kwetsbaar en eisen dan ook rust. “Met meer zandvlakten en schelpeneilandjes zijn de vogels te helpen. De nieuwe Marker Wadden zijn voor deze vogels heel belangrijk, maar ook elders zijn zulke kale gebieden nodig.

Toenemende recreatiedruk, visserij, zandwinning en de vele plannen voor de komst van windmolens en zonnepanelen in het IJsselmeergebied baren Vogelbescherming ook zorgen. “Het IJsselmeergebied zou nog zoveel rijker kunnen zijn. Móeten zijn. Nederland voldoet niet aan de eisen die Natura 2000 stelt. En het kan wel.”

Vogelbescherming werkt er hard aan, gefinancierd met geld van de Nationale Postcode Loterij. Zo wordt met de visserijsector overlegd om te komen tot een gezonde visstand en een duurzame vorm van visserij, een visserij waarvan niet langer vogels - onbedoeld - het slachtoffer worden. De visserij op spiering, stapelvoedsel voor heel veel vogels, is dankzij de Vogelbescherming gestopt. Met de recreatiesector en gemeenten is er overleg over zonering van recreatie zodat er ruimte is voor vogels en mensen.

Lobbywerk, maar ook praktische zaken. Samen met Staatbosbeheer wordt op twee plaatsen aan de Noord-Hollandse Markermeerkust, onder meer bij Schardammer Kogen, een vooroever met eigen peilbeheer ontwikkeld die kan dienen als paai- en opgroeigebied voor vis. Deze voorbeeldprojecten laten zien wat er aan natuurwinst te behalen valt zonder daardoor de waterveiligheid of zoetwatervoorziening aan te tasten. Bij Tacozijl en de Mokkenbank wordt dit samen met ’t Fryske Gea gedaan.

Bruinzeel: “Door het water dat in de winter met zuidwesterstorm de Mokkebank op waait vast te houden en op natuurlijke wijze uit te laten zakken, ontstaat in combinatie met een visverbinding een semi natuurlijk oeversysteem. Het ondiepe water trekt vissen die willen paaien en daarmee natuurlijk ook vogels. De plantengroei kan zich zo ook op natuurlijke wijze ontwikkelen, waardoor zeldzame vogelsoorten als grote karekiet hier kunnen broeden.”

De problemen zijn groot, maar voor een belangrijk deel oplosbaar. “Het IJsselmeergebied verdient het. De vogels verdienen het.”

Het is lente in het IJsselmeergebied. Een koekoek dropt stiekem een ei in het nest van een rietzanger, een lepelaarsjong wurmt zich uit een ei en een klutenjong stapt door het slijk. Vissen paaien, libellen jagen, een Noordse woelmuis en ringslang zwemmen voorbij.