Zwarte stern
Black Tern, Chlidonias niger - Sterns (Sternidae)
Rode lijst
Zwarte sterns zijn vogels van het ondiepe moeras. Ze broeden op drijvende watervegetatie (liefst krabbenscheer), nestvlotjes en modderbanken in ondiepe en matig voedselrijke moerassen en in agrarische gebieden met brede sloten en modderbanken. Ze foerageren niet ver van de kolonies op kleine visjes, amfibieën, insecten en regenwormen. Zwarte sterns overwinteren in West-Afrika.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Een kleine stern met vrij korte staart en relatief brede vleugels. In prachtkleed is het lichaam grotendeels zwart met asgrijze bovendelen. Poten en snavel zijn roodbruin, resp. zwart. Witte anaalstreek. Vrouwtjes zijn meestal wat valer. Buiten het broedseizoen valt de zwarte stern minder op: kop en lichaam worden wit, met uitzondering van achterhoofd, een vlekje achter het oor en vlekken op de schouders. Onvolwassen vogels lijken op vogels in winterkleed en hebben bruinige veren. Tijdens de trek ook in grote groepen te vinden.
Geluid
Ver dragende, schelle kreten, wel kenmerkend.
23-28 cm, spanwijdte 57-65 cm
Vogelbescherming-optiek en andere topmerken
Leefwijze
Broeden
Zwarte sterns broeden in mei-juni. Ze hebben één legsel per jaar van 2-3 eieren. Broedduur 20-22 dagen. Het nest wordt gemaakt in zoetwatermilieus op drijvende vegetatie, liefst krabbenscheer, of kunstmatige nestvlotjes. Ze broeden in kleine kolonies. De jongen zitten 25-28 dagen op het nest. Ze kunnen het nest al vanaf de tweede week voor langere tijd verlaten en worden nog enige tijd na uitvliegen gevoerd.
Leefgebied
Ondiepe en matig voedselrijke moerassen en in agrarische gebieden met veel sloten, moerasvegetatie en modderbanken. Uitgestrekte velden van krabbenscheer, waterviolier en fonteinkruiden en een welige, soortenrijke oeverzone (verlandingsmoeras) vormen het favoriete leefgebied van deze vogel van zoet- en brakwatermoerassen. In overwinteringsgebied vogel van zeekusten.
Voedsel
Zwarte sterns eten kleine visjes, amfibieën, insecten en regenwormen. Hij bidt vaak en pikt dan voedsel op vanaf het wateroppervlak; jaagt ook op vliegende insecten.
Vogeltrek
Zwarte sterns zijn in Nederland te zien van half april tot in oktober. Tot voor kort trok een groot deel van de Europese en West-Siberische populatie via Nederland (IJsselmeer) en de kust naar West-Afrika. Sommige vliegen nog een stuk verder. De najaarstrek vindt plaats tussen eind juni en eind september. In juli, augustus en begin september verzamelen zich grote aantallen in het IJsselmeergebied, een belangrijk tussenstation. Toch zijn hier de aantallen sterk teruggelopen, en mijden veel zwarte sterns ons land op trek. 's Nachts slapen de zwarte sterns gezamenlijk. Eiland De Kreupel is daarvoor een belangrijke plek.
Eropuit met MijnVogelvinder.nl
Verspreiding en aantal
vrij schaarse broedvogel | wegtrekkend | doortrekker in vrij groot aantal
In de jaren vijftig broedden er nog 11.000 - 14.000 paar zwarte sterns in Nederland. In de eerste helft van de jaren zestig liep dat achteruit tot 7.000 - 10.000 paar. Daarna werd dat steeds minder tot ongeveer 1300 in 1990. Sindsdien is het aantal broedvogels stabiel. Als doortrekker neemt de zwarte stern sterk in aantal af, van soms wel 100.000 ex. in de jaren tachtig en negentig tot zo'n 20.000 in 2010.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 1200-1310 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 0-0 (in 2016-2021) |
| Doortrekkers | 9000-22.000, aug (in 2016-2021) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
In de Oude Waal in de Ooijpolder liggen nestvlotjes tijdens het broedseizoen. Vanaf de dijk zijn de zwarte sterns mooi te zien. Tijdens de najaarstrek verzamelen zich meestal grote groepen op eiland De Kreupel.
In Europa
De zwarte stern komt vooral voor in centraal Europa en bereikt in Nederland ruwweg genomen zijn noordwestelijke grens. Het zijn dan ook Polen, Wit-Rusland en de Baltische Staten waar de grootste aantallen zwarte sterns leven. Nederland is erg belangrijk voor de zwarte stern omdat bijna de gehele Oost-Europese populatie door ons land trekt, op weg naar hun winterkwartier.
Meer informatie
Bescherming
De zwarte stern staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'bedreigd'.
Om verschillende redenen kwam de zwarte stern in het nauw. Erg belangrijk is de grootscheepse afname van krabbenscheer, de belangrijkste leverancier van nestgelegenheid in ondiepe moerassen. Die afname heeft alles te maken met het inbrengen van gebiedsvreemd hard water in veensloten en -plassen. Ook de sterk toegenomen bemesting en verdroging van veel veenweidegebieden speelt een grote rol. Daar zijn geen grote insecten meer. Waar zulke extensieve graslanden nog wel bestaan, bevinden zich zwartesternbolwerken en kon de soort toenemen door intensief beschermingswerk, waaronder het uitleggen van nestvlotjes. In hoeverre de situatie in de winterkwartieren mede verantwoordelijk is voor de aantalsafname is niet bekend.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Vogelbescherming had een grote inbreng bij de samenstelling en de uitvoering van het Beschermingsplan Moerasvogels 2000 - 2004 van de rijksoverheid. Dat heeft gezorgd voor veel meer kennis over de zwarte stern. Door meer over deze vogel te weten, is het mogelijk geweest de vrije val van de zwarte stern te stoppen.
Vogelbescherming heeft zich hard gemaakt om de overbevissing van het IJsselmeer tegen te gaan. De vele doortrekkende zwarte sterns zijn gebaat bij spiering. Die inzet heeft er na vele onderhandelingen met vele partijen toe geleid dat er voorlopig niet op spiering mag worden gevist in het IJsselmeergebied. Ondertussen wordt gewerkt aan een duurzame oplossing voor visserij in het IJsselmeer.
Wat kun jij doen
Zwarte sterns kunnen gebaat zijn bij speciale 'nestvlotjes', die kunnen bestaan uit een drijvend platform van ongeveer één vierkante meter, al dan niet voorzien van enig plantaardig materiaal. Plaats en type nestvlotje zijn essentieel voor de effectiviteit van deze maatregel. Ook de voedselsituatie in zo'n gebied moet op orde zijn. Recreatie en agrarische activiteiten bij de nestkolonies moeten worden geweerd om de zwarte stern een kans te geven. Ganzen kunnen plaatselijk nesten van zwarte sterns verstoren door op vlotjes te gaan zitten; om dit te voorkomen zijn rastertjes op de vlotjes effectief.
Aan overheden en vissers vraagt Vogelbescherming mee te werken aan een plan voor duurzame visserij in het IJsselmeer.
Meer weten?
Actuele berichten
- Recordjaar zwarte sterns in de Zouweboezem
- Mysterie rond zwarte stern-nestvlotjes opgelost
- Expositie de Stern in Zuidwest Friesland
- Op reis met de zwarte stern
Downloads
- Beschermingsplan moerasvogels 2000-2004 (pdf, 1.23 Mb)
- Kunstmatige nesthulp voor de zwarte stern in Nederland (pdf, 455 Kb)
- Leefgebieden van moerasvogels in agrarisch gebied (pdf, 4.52 Mb)
- Onderzoek laat zien hoe je zwarte sterns effectiever beschermt (pdf, 2.16 Mb)
Wet- en regelgeving
De zwarte stern is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn zwarte sterns beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de zwarte stern wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van zwarte sterns zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. In sommige provincies kunnen de nesten wel jaarrond bescherming genieten, omdat zij als koloniebroeders elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en daarin zeer honkvast of afhankelijk van bebouwing of biotoop zijn. De nesten zijn daarom, voor zover ze niet permanent verlaten zijn, jaarrond beschermd in deze provincies.
Verschillende natuurgebieden die door zwarte sterns worden gebruikt als broedgebied, foerageergebied of slaapplaats, zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om de Oostelijke Vechtplassen, Rijntakken en het Zwarte meer. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal