De magie van vale gieren

Ik kan me nog goed herinneren dat ik voor het eerst vale gieren in Nederland zag. Tijdens mijn studie woonde ik op kamers in Amsterdam en was in het bezit van een semafoon – een pieper – waar zeldzame vogelsoorten in Nederland op gemeld werden aan de hand van een code. Door middel van een codelijst op een dubbelzijdige A4 wist je dan snel waar welke soort in Nederland was gezien, hoeveel vogels, door wie gezien, in welk kleed en of deze (nog) ter plaatste was, of in een bepaalde richting was opgevlogen.

Op 3 juli 2001 kwam over de semafoon een stroom berichten op gang: 18 vale gieren vlogen over Nederland, de eerste keer dat er een dergelijke grote groep in Nederland werd waargenomen. Opgepikt in Uithoorn door de zus van de in ons circuit beroemde Nederlandse vogelaar Klaas Eigenhuis, vlogen de vogels langs de kuststreek naar het zuiden, helaas Amsterdam vermijdend, richting mijn ouderlijk huis in Katwijk.

Onderweg naar het zuiden kwamen dankzij de semafoon op meerdere plekken meldingen door waardoor andere vogelaars de gieren weer konden volgen. Eén vogelaar had zelfs een waarneming vanuit een intercity op topsnelheid. Katwijkse vogelvrienden zagen de gieren vanaf zolderkamers en dakterrassen hun 'huislijst' met vogelwaarnemingen opvliegen. Het werd steeds later op de dag en de gieren moesten wel in Nederland gaan slapen.

Een unieke kans die ik niet kon laten lopen. Voor de zekerheid was ik al naar Katwijk afgereisd. Uiteindelijk stopten de vale gieren hun reis in een weiland tussen Noordwijk en Voorhout om daar de nacht door te brengen.

De volgende ochtend vroeg werd de auto van mijn ouders gevorderd en vogelvriend Martijn Verdoes opgehaald voor een korte rit naar de plek. Een flinke groep vogelaars stond al te wachten om de gieren goed te kunnen bekijken. De gieren bleken helaas van uitslapen te houden. Van de 18 vogels waren er maar een paar goed in beeld, op afstand, zittend in kleine bomen. Na enige tijd kwam er wat leven in en vlogen enkele gieren laag heen en weer over de weilanden, bij wijze van ochtendgymnastiek. Bijzonder en ik was erg blij, maar nog geen spektakel.

Ondertussen begon de tijd voor mij te dringen. Er was nog zoiets als college waar ik naartoe moest (niet dat het iets uitmaakte, mijn hart lag niet bij de studie). Met lichte tegenzin vertrokken we weer naar Katwijk, zonder dat we ze echt op de wieken hadden zien gaan. In Noordwijk kwam in de auto het bericht over de semafoon dat de vogels vlak na ons vertrek waren opgestegen en onze kant op vlogen. Een noodstop bijna op de rotonde, deuren open en vlak boven ons hoofd zweefden meerdere vale gieren. Een sensationeel gezicht en dat in Nederland. Mijn liefde voor vale gieren is daar echt begonnen.

Spanje is om vele redenen in de loop der jaren mijn tweede thuisland geworden. Het eten, de wijn, het weer, de landschappen, de Camino de Santiago, enkele van mijn beste vrienden die er wonen en de vele vogels die je er nog kan zien, omdat grote delen van het land nog niet (over)gecultiveerd zijn.

En zeker ook de altijd indrukwekkende gieren die je opwachten zodra je de grens van Frankrijk naar Spanje oversteekt, met de vale gier voorop. Spanje kent een grote populatie gieren en de vale gier is in de meeste gebieden een bekende verschijning. Vliegende deuren die eindeloos hoog boven het landschap zweven, op zoek naar iets te eten.

Door herintroductieprojecten, met Frankrijk, Italië en de Balkan voorop, raakt de vale gier wijder verspreid en algemener. En omdat ze van zwerven houden, worden ook in Nederland jaarlijks steeds vaker vale gieren gezien, soms zelfs in hele grote groepen. Een deel van de gieren is ongetwijfeld van een van deze herintroductieprojecten afkomstig, of van hun afstammelingen, maar dat maakt het niet minder indrukwekkend om ze te zien.

Dat gieren algemeen zijn is zeker geen vanzelfsprekendheid. India was van oudsher het land van de gieren, die daar zelfs een heuse stadsvogel konden worden genoemd, omdat ze onderdeel uitmaakte van het leven op straat, als vliegende afvalopruimers. Maar vanaf midden jaren negentig begonnen ze massaal te verdwijnen. Het geneesmiddel Diclofenac voor de behandeling van gedomesticeerd vee was de doodsoorzaak. De import en gebruik werd door de Indiase regering verboden, maar het kon niet voorkomen dat de populatie gieren van meerdere soorten met 99% was gedaald! Of liever gezegd, weggevaagd. Een van de meest algemene soorten vogels van India kwam in razendsnel tempo met stip op de rode lijst met zwaar bedreigde vogels.

Ook in Afrika hebben gieren het zwaar. Ze komen bijvoorbeeld massaal om door het eten van vergiftigd aas dat boeren neerleggen voor dieren die ze zien als bedreiging voor hun vee. Dieren als leeuwen en hyena’s. Niet alleen boeren werken met gif. Het is ook populair bij olifantenstropers, die gieren vergiftigen en afschieten omdat gieren de locatie van de stropers verraden aan de (gewapende) parkopzichters.

Door deze negatieve trends in Zuidoost-Azië en Afrika is Europa nu het continent van de gieren geworden. Maar ook hier zijn ze niet veilig. Ondanks de kennis uit India werd bijvoorbeeld in Spanje in 2013 Diclofenac toegestaan als medicijn voor behandeling van ontstekingen van vee. Je kunt het niet verzinnen…

De open vuilnisbelten, rijk gevuld ook met slachtafval, waren van oudsher een belangrijke succesfactor voor de vale gier in Spanje. Als gevolg van het sluiten van dit type vuilnisbelt door Europese regelgeving leek het erop dat de vale gier het moeilijk zou krijgen. Maar dit bleek wonderbaarlijk mee te vallen.

Op meerdere plekken in Spanje werden na het verdwijnen van de open vuilnisbelten bijvoorbeeld initiatieven gestart om gieren te helpen met bijvoeren, wat later een vlucht nam als gevolg van de populariteit van fotohutten. Wat een geweldige belevenis is om van dichtbij mee te maken.

Niet alleen het ‘geweld’ waarmee de gieren karkassen weten te strippen, maar ook hoe ze op elkaar reageren. De monniksgieren zijn in de minderheid, maar wel de baas. En nadat monniksgieren en vale gieren zijn uitgegeten, komt er als je geluk hebt een paartje aasgieren langs, die als Barneveldse kippen de restjes zoeken en opeten. En dit alles gebeurt op enkele meters afstand.

Op een locatie waar ik een fotohut bezocht, werd niet dagelijks gevoerd. Op mijn vraag hoe de gieren wisten dat we kwamen, bleek dat ze de auto herkenden. Zodra de eerste gieren de auto over de slingerweg zien aankomen, dan beginnen ze die te volgen. Vervolgens komen de overige gieren van heinde en ver aanvliegen en sluiten zich aan, in de wetenschap dat ontbijt wordt geserveerd.

Mijn vervolgvraag kwam al snel. Een nieuwe auto kopen kan, maar het duurt dan een week voordat de gieren dit in de gaten hebben.

Ondanks de belevenissen bij de gierenvoederplaatsen en de vele foto’s die je in korte tijd kunt maken, heeft één plek mijn hart gestolen.

Een bekende plek voor gieren in Spanje is de Extremadura, met de beroemde gierenrots Peñafalcon in Monfragüe nationaal park als stralend middelpunt. De parkeerplaats die uitkijkt op de gierenkolonie aan de overkant van het water, is al een belevenis op zich, met gieren die op ooghoogte langsvliegen. Maar de magie vindt plaats bij het hoog boven de parkeerplaats gelegen Castillo de Monfragüe, zowel bij zonsopkomst als bij zonsondergang.

Niet alleen het uitzicht, maar ook de steeds wisselende kleuren van de ochtend- en avondlucht, zijn fenomenaal. En dan de gieren. Op aanraakafstand vliegen ze in ideaal licht onder, boven en langs je heen. Mooier wordt het niet.

Het volgende blog gaat over de apenarend op de Filipijnen.