De ongelofelijke schoonheid van zandhoenders

Blader een willekeurige vogelgids van de vogels van Europa door en één soortgroep steekt er qua uiterlijk met kop en schouders bovenuit: zandhoenders. Wereldwijd komen er 16 soorten voor, de een nog mooier dan de ander. Europa is gezegend met twee van deze prachtig getekende en kleurrijke soorten: het witbuikzandhoen en zwartbuikzandhoen. Beide hoofdzakelijk alleen in Spanje en Portugal. Het witbuikzandhoen kruipt het zuiden van Frankrijk in, maar beperkt zich tot spaarzame, nog niet gecultiveerde droge vlaktes.

Ze te zien krijgen bleek voor mij nog niet zo makkelijk. Mijn eerste ‘poging’ was in mijn  tienerjaren, tijdens een familievakantie naar Zuid-Frankrijk. Een dagtocht naar de beroemde Camargue werd op mijn verzoek uitgebreid met het steppegebied van de Crau, want daar komen soorten voor die typerend zijn voor droge gebieden uit Spanje, waaronder het door mij gedroomde witbuikzandhoen. Helaas kwamen we niet verder dan een versleten, uitgekleurde scharrelaar op een draad langs de weg.

Tijdens een latere familievakantie naar de Extremadura in midden-Spanje had ik naast gieren, trappen en de Spaanse keizerarend vooral beide zandhoenders in mijn achterhoofd. Dertig jaar geleden was goede plekinformatie echter schaars. ‘Where to watch Birds in Europe’ van Nigel Wheatley was voor mij vaak de enige bron van vogelinformatie. In dit door mij compleet versleten boek stond dat ze hier voorkwamen. In mijn naïviteit dacht ik dat als ik er eenmaal was, ik ze vast een keer zou tegenkomen of langs zou zien vliegen. De camping stond echter midden in een eindeloze vlakte met kurkeiken, ver verwijderd van het juiste habitat. Zonder eigen vervoer was het toen bij voorbaat al een kansloze missie.

In de twee decennia daarna kwam ik tijdens vogelreizen naar India, Zuid-Afrika en Israël meerdere van de 16 zandhoensoorten tegen, maar geen witbuik of zwartbuik. Het duurde tot mijn deelname aan de tweede Champions of the Flyway (2015), een 24-uurs vogelevent voor het goede doel* in Israël, voordat ik een van de twee soorten zag.

Voor de zwartbuik is één goede plek in Zuid-Israël bekend, een waterreservoir waar ze ‘stipt’ om 10.00 uur in de ochtend komen drinken. Zandhoenders zijn nogal van de klok. Maar ons schema tijdens de voorbereiding en de race zelf was dusdanig dat we of te vroeg of veel te laat langs de plek reden. Dus die bleef helaas ongezien.

Een langs vliegende witbuikzandhoen op twee dagen voor de race zelf, in het woestijngebied van Nitzana, was de eerste keer dat ik één van de twee soorten in beeld kreeg. Daar was dan ook alles mee gezegd. De vogel vloog op de grens met Egypte, op vele kilometers afstand. Meer dan een zandhoenstip met puntige vleugels en een witte buik viel er niet aan te zien, maar het was er een!

Tijdens mijn jarenlange zoektocht voor het Handboek Europese Vogels naar benodigde foto’s van alle Europese vogelsoorten in al hun verschillende verenkleden, bleven tot mijn verassing witbuik- en zwartbuikzandhoen steeds op ‘open’ staan op de ‘gap-list’ (ons overzicht met alle ontbrekende foto’s). Dit terwijl er al een fotohut voor beide soorten bekend was.

Waarschijnlijk hielp het niet dat het een zomeractiviteit is, wanneer het in het Spaanse binnenland al snel 40+ graden kan zijn en nog heter in de hut. Niemand in mijn kring had dit zichzelf aangedaan. Ik kon twee dingen doen: een van de AGAMI-fotografen vragen óf zelf gaan als eigen verjaardagscadeau. De keuze was snel gemaakt!

Belchite is voor vogelaars beroemd om de nog uitgebreide steppes en één van de beste plekken om de schaarse Duponts leeuwerik te zien. Een steppegebied is een bedreigd landschapstype in elk deel van de wereld, zo ook in Spanje. Veel gebieden zijn in de loop van de eeuwen omgeploegd tot landbouwgrond. Bij Belchite ligt het El Planerón-reservaat waar het habitat en de vogels beschermd worden.

Naast het reservaat heeft SEO, een BirdLife Partner van Vogelbescherming, in samenwerking met een lokale boer, op twee plekken kunstmatige waterpoeltjes aangelegd voor vogels van de steppes. Vanuit een speciale fotohut, waardoor je onzichtbaar bent voor de vogels, kan je vervolgens ongestoord alles fotograferen wat van heinde en verre naar het water komt om te drinken. Mits het warm genoeg is of niet recent geregend heeft. Vogels moeten dorst hebben of geen alternatieve bron van water dichtbij. Je kan dus pech hebben. Maar als je geluk hebt, dan is het één van de meest spectaculaire vogelervaringen die Europa te bieden heeft.

Mijn bezoek viel gelukkig samen met een warme zomerperiode, met temperaturen van rond de 40 graden. Ideaal voor zandhoenders.

De eerste ochtend ging ik voor zonsopkomst de fotohut in. Direct ging het los. Enkele duizenden vogels kwamen die dag op het water af. Vooral algemene leeuweriken (kuif-, korteen-, kleine kortteen- en kalanderleeuwerik) en grauwe gorzen. Maar ook Alpenkraai, rotsmus, raaf, zwarte spreeuw en wilde rotsduiven kwamen langs. In deze tijd betekent dit ook veel juveniele en versleten vogels, een onverwachte bonus want die waren zeer waardevol voor het Handboek Europese Vogels.

Na mezelf eerst enkele uren vermaakt te hebben, begon ik me rond een uur of negen toch licht zorgelijk te voelen, aangezien ik nog geen zandhoen gezien of gehoord had. Terwijl ik me dit afvroeg, stond er plotsklaps op nog geen vijf meter een vrouwtje witbuikzandhoen voor me. Ze is letterlijk uit de lucht komen vallen. Lichte paniek want met een 500mm en 1,4 converter veel te dichtbij! Door achterover te leunen kon ik nog net scherpstellen om een serie portretfoto’s te maken. Liever dat dan tijd verliezen door de converter er tussen uit te halen.

Ondertussen hoor ik vanuit meerdere kanten witbuikzandhoenders roepen en binnen enkele minuten staan er een stuk of 25 vogels rondom de drinkpoel. Sprakeloos. Zowel het mannetje als het vrouwtje zijn van verblindende schoonheid. Dit ging nog tot einde van de ochtend door, waarbij koppels of kleine groepjes aan kwamen vliegen om uiteindelijk, na het drinken, als een raket weg te schieten op weg naar huis. De zwartbuikzandhoen gaf de volgende ochtend in een andere fotohut een vergelijkbare show.

Ik had een aantal dagen uitgetrokken om de zandhoenders goed te kunnen fotograferen, normaliter een ochtendactiviteit. De middag had ik in principe vrij maar nu ik er toch was wilde ik de fotohut ook in de namiddag en avond proberen.

De organisatie die de hut beheert zag het niet zitten. De zandhoenders zouden ’s middags zeker niet langskomen, ik zou niets zien door het glas door het tegenlicht en, vooral, het zou veel en veel te warm voor me zijn. Toen ik mijn plan meldde aan de lokale boer keek alsof hij water zag branden en verklaarde me in het Spaans voor gek.

Ik liet me niet tegenhouden. Er is altijd iets te fotograferen. Tegenlicht foto’s vind ik het allermooist, ook om te maken. Een kans om zandhoenders met tegenlicht te fotograferen, hoe klein ook, wilde ik sowieso niet laten liggen.

Was de ochtend al een sensationele ervaring, de middag overtrof dat dik. Ik had het deurtje van de hut nog niet dichtgetrokken of er stonden al twintig leeuweriken klaar om te drinken. Vervolgens kwam de hele ochtendparade weer langs. Een drietal grielen, afwezig in de ochtend, boden ook een spectaculaire aanblik.

En de zandhoenders? Tientallen witbuikzandhoenders kwamen gewoon drinken. De wind stond precies goed zodat ik zelfs mijn droomfoto van uit-het-water-opvliegende-zandhoenders-met-tegenlicht kon maken. Een van mijn beste uren fotografie uit mijn leven! Wat nou kansloos. No guts no glory.

Het volgende blog gaat over de Gurney’s pitta in Thailand.