Koolmees
Great Tit, Parus major - Mezen (Paridae)
Een van de meest algemene en bekende broedvogels van Nederland en de grootste mees van ons land. De koolmees heeft een zeer gevarieerde zang. Is goed herkenbaar aan gele lijf en zwarte kop. Komt veel voor in loofbossen, maar is ook in dorpen en steden zeer algemeen voorkomend. Broedt vaak in nestkasten en maakt gretig gebruik van bijvoeren in de winter. In strenge winters kan grote sterfte optreden.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Onderzijde geel met zwarte middenstreep, kop glanzend zwart met grote witte wang en mosgroene bovenzijde met witte vleugelstreep en blauwgrijze vleugel. De zwarte middenstreep op de buik en borst is bij mannetjes breder dan bij vrouwtjes. Enige mees met witte buitenste staartpennen, goed te zien in vlucht.
Geluid
Ritmische, eenvoudige zang in veel variaties. Zeer veel roepen.
13,5-15 cm
Ja, ik wil meer neststenen voor mussen
Leefwijze
Broeden
Broedt vanaf eind april, heeft één of twee legsels per jaar met elk 8-13 (soms 7-15) eieren. Paren broeden alleen, maar andere nesten bevinden zich soms dichtbij, bijvoorbeeld in nestkasten in dezelfde boom op 3-4 meter afstand. Is een holenbroeder. Het nest wordt door het vrouwtje gemaakt en bestaat uit plantaardige materialen, grassen, mos, dierenhaar, wol en veertjes. Het bevindt zich in de holte van een boom, soms ook in rotsen en muren. In enkele gevallen maken ze gebruik van de nesten van andere vogels, of broeden ze in heel dicht struikgewas. Maakt graag gebruik van nestkasten en zijn daar soms van afhankelijk. Het vrouwtje begint met broeden als 8-10 eieren zijn gelegd. De eieren zijn wit met rode vlekken. Broedduur 13-15 dagen. Kuikens worden gevoerd door beide ouders. Jongen zitten 18-21 dagen op het nest. Nadat ze zijn uitgevlogen, worden de jongen nog 2-3 weken gevoerd.
Leefgebied
Koolmezen broeden in bosrijke gebieden in de hoogste dichtheden, maar ze zijn ook aanwezig in kleine bosjes, parken en tuinen zo lang er nestgelegenheid en voedsel voorhanden is. Maakt veel gebruik van boomholtes, maar broedt ook in schuurtjes en vaak in nestkasten. Komt overal in Nederland voor, behalve in grote open gebieden zonder bomen en struikgewas.
Voedsel
Rupsen, andere kleine insecten (tot circa 1 cm lengte), beukennootjes en andere zaden. Koolmezen zijn ook vaak te vinden op voedertafels, zeker wanneer pinda's en zonnebloempitten worden gevoerd.
Vogeltrek
Nederlandse koolmezen zijn standvogels en overwinteren dus in ons land. In strenge winters overwinteren koolmezen uit Scandinavië en Oost-Europa in grote aantallen in Nederland, maar ook nog zuidelijker. Deze najaarstrek van overwinteraars vindt plaats tussen half september en half november (met piek half oktober), de voorjaarstrek vindt bijna onmerkbaar plaats tussen half februari en half april.
Fluitend je tuin in
Verspreiding en aantal
uiterst talrijke broedvogel | jaarrond aanwezig | doortrekker en wintergast in zeer groot aantal
De aantallen koolmezen nemen de laatste decennia licht toe door het toegenomen bosareaal, het ouder worden van de bossen en het grote aantal nestkasten en voedertafels in Nederland. De laatste tien jaar geen significante groei.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 400.000-700.000 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 1.000.000-2.000.000 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | 200.000-1.000.000 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
In het hele land in tuinen, parken en bossen.
In Europa
Koolmezen komen wijd verspreid door Europa voor, onder de voorwaarde dat er bomen (met geschikte nestholten erin) aanwezig zijn.
Meer informatie
Bescherming
Het aantal broedparen van de koolmees is de laatste decennia gegroeid, wel is de koolmees gevoelig voor het vroeger oplopen van de temperatuur in het voorjaar. Hierdoor valt de piek van de broedcyclus niet meer gelijk met de piek in de voedselbeschikbaarheid. In naaldbossen op arme zandgronden lopen de broedresultaten achteruit door kalkgebrek als gevolg van verzuring door de enorme stikstofuitstoot in Nederland (intensieve landbouw, verkeer). Op die plekken houdt men rekening met afname van de aantallen.
Wat wij doen
Wij promoten het vogelvriendelijk inrichten van tuinen op verschillende manieren. Via websites, nieuwsbrieven en magazines. Maar ook tijdens evenementen zoals de Nationale Tuinvogeltelling of de Jaarrond Tuintelling. Vogelbescherming heeft verder een landelijk netwerk van Tuinvogelconsulenten die tegen een gering bedrag deskundig advies geven over vogelvriendelijke tuinen en schoolpleinen.
Vogelbescherming lobbyt voor en achter de schermen tegen de enorme stikstofuitstoot van Nederland waardoor onder meer koolmezen in de problemen kunnen komen.
Wat kun jij doen
Je kunt je tuin vogelvriendelijk inrichten. Een boom, wat struiken en een nestkastje en je tuin wordt bijna gegarandeerd bezocht door één of meer koolmezen. Zorg ervoor dat katten niet bij de nestkasten kunnen komen. In de winter kun je koolmezen en andere vogels helpen door bij te voederen met vetbollen (niet in een netje!), pinda's en voedertafels. Een nestkastje met een binnenmaat van ongeveer 12x12x25 centimeter en een invliegopening van zo'n 32-35 mm (een 2-euro munt) zal prima voldoen voor een paartje koolmezen. Plaats nestkasten bij voorkeur met de invliegopening op het noordoosten gericht.
Meer weten?
Actuele berichten
Mijn tuin een vogelparadijs
Wet- en regelgeving
De koolmees is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn koolmezen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de koolmees wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van koolmezen zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. Nader onderzoek kan nodig zijn, omdat de nesten wel jaarrond bescherming genieten als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen In sommige provincies geldt de nestbescherming alleen gedurende het broedseizoen. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal