Wilde zwaan
Whooper Swan, Cygnus cygnus - Eenden (Anatidae)
Rode lijst
De wilde zwaan is een wintergast in Nederland. Ze broeden in Fenno-Scandinavië en Rusland en overwinteren op Nederlandse weiden en op wateren in het duingebied. Wilde zwanen zijn slanker dan knobbelzwanen en groter dan kleine zwanen. De wilde heeft een grote, driehoekige gele plek op de snavel. Sinds 2005 broedt de vogel in Nederland. Sindsdien werden enkele jongen in ons land groot.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Grote witte zwaan, met een opvallende geel-zwarte snavel. Het geel is driehoekig en loopt voorbij de neusgaten. Worden dikwijls in kleine groepen gezien. Qua lengte doet hij voor de knobbelzwaan niet onder, maar hij is een stuk slanker en dus ook lichter. Wel zo makkelijk voor een echte trekvogel, want dat is deze zwaan. Op afstand is de wilde zwaan te herkennen aan de lange rechte slanke hals. Onvolwassen vogels zijn grijsbruin. Oogt in vlucht zwaarder dan kleine zwaan en heeft een langzamere vleugelslag.
Geluid
Luid en honkend, vaak kraanvogelachtig. Meer trompetterend dan van kleine zwaan.
145-160 cm, spanwijdte 205-275 cm
PARTRIDGE
Leefwijze
Broeden
Wilde zwanen broeden langs poelen op toendra’s, in veenmoerassen en bij kleine meren in afgelegen gebieden in Fenno-Scandinavië en het noorden van Rusland. Ze beginnen daarmee na 4-5 jaar en leggen 3-5 eieren in een nest langs het water. Sinds 2005 zijn er enkele broedgevallen in Nederland bekend. Het gaat om een enkel paar in Zuidwest-Drenthe, in soms wisselende samenstelling, dat verschillende jongen grootbracht. Andere broedpogingen in Noordoost-Nederland waren nog niet succesvol.
Leefgebied
Wilde zwanen overwinteren bij ons in groepjes langs de grote rivieren, in Flevoland, en bijvoorbeeld in de Wieringermeer. Het zwaartepunt van de verspreiding ligt in het noorden en oosten van Nederland.
Voedsel
Wilde zwanen foerageren op eiwitrijk grasland en op het water waar ze grondelend bladeren, stengels en wortels van waterplaneten eten zoals fonteinkruid. Verder eten ze graankorrels en bietenflinters die ze op akkers vinden.
Vogeltrek
Vanuit Scandinavië en Noord-Rusland via Denemarken en Noord-Duitsland trekken ze naar gebieden langs de Oostzee. Nederland bevindt zich aan de zuidwestrand van het overwinteringsgebied. Ze zijn in Nederland te zien vanaf half oktober tot half april.
Vogelbescherming Optiek
Verspreiding en aantal
wintergast in vrij klein aantal
Het aantal wilde zwanen dat in Nederland overwintert, is relatief klein (minder dan 2500) , maar stijgt wel vanaf 1980. Als het koud is ten noordoosten van Nederland kan het aantal wilde zwanen toenemen tot wel 7000 exemplaren.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 6 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 2800-4900 (in 2016-2021) |
| Doortrekkers | 540-860, nov,mrt (in 2016-2021) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Amsterdamse waterleidingduinen, Oostvaardersplassen, Veluwerandmeren.
In Europa
De broedgebieden van de wilde zwaan liggen op IJsland, in Fenno-Scandinavië en het noorden van Rusland. De IJslandse vogels overwinteren in Ierland en Groot-Brittannië. De populaties in Scandinavië nemen toe. Het verspreidingsgebied van de wilde zwaan breidt zich uit in zuidelijke richting. In die trend passen ook de enkele broedgevallen in Nederland.
Meer informatie
Bescherming
De toename van het aantal overwinterende wilde zwanen in Nederland heeft waarschijnlijk te maken met een verbeterende bescherming en verbeterend voedselaanbod in het overwinteringsgebied. Omdat de populatie niet erg groot is, staat de soort sinds 2017 op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels.
De wilde zwaan staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels in de categorie Gevoelig. Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Via onder meer vrijwillige WetlandWachten houdt Vogelbescherming de vinger aan de pols in de wetlands van Nederland. Zij spreken overheden en terreinbeherende organisaties aan op het voorkomen van misstanden, zoals een tekort aan handhaving op het water.
Wat kun jij doen
Wilde zwanen profiteren van de natuurgebieden in Nederland. Om die in een goede conditie te houden, kunnen terreinbeheerders als de Landschappen en Natuurmonumenten alle hulp van hun leden goed gebruiken. Terreinbeheerders en overheden kunnen zorgen voor voldoende handhaving in dergelijke gebieden, zodat overwinterende vogels in alle rust in Nederland hun voedsel kunnen vinden.
Meer weten?
Actuele berichten
- Zwanendans in de Natte Graslanden
- Drenthe moet verstoring van vogels rond Fochteloërveen aanpakken
- Schouders onder vloeivelden, met of zonder ‘Natura 2000-label’
- Naar de kraantjes
Downloads
- Nederlandse Wetlands 2008-2011 (pdf, 4.37 Mb)
Wet- en regelgeving
De wilde zwaan is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn wilde zwanen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de wilde zwaan wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van wilde zwanen zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. In sommige provincies kunnen de nesten wel jaarrond bescherming genieten als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen.
Verschillende natuurgebieden die door wilde zwanen worden gebruikt als foerageergebied of slaapplaats, zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om het Lauwersmeer, de Oostvaardersplassen en Rijntakken. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal