Grauwe kiekendief
Montagu's Harrier, Circus pygargus - Sperwerachtigen (Accipitridae)
Rode lijst
De grauwe kiekendief is de kleinste en slankste van de vier in Nederland voorkomende kiekendieven. Een zomervogel die pas in april en mei arriveert uit de overwinteringsgebieden in Afrika en alweer in augustus en september vertrekt. Zeldzame broedvogel van akkers - vooral in Groningen. Vroeger ook in duinen, hoogveen, heide en moerassen. Door intensieve bescherming behouden als Nederlandse broedvogel.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Zeer slanke kiekendief met een veerkrachtige vlucht, bijna sternachtig. Heeft maar vier zichtbare 'vingers' aan de vleugelpunten, dit in tegenstelling tot de blauwe, die er vijf heeft. Man donkergrijs op bovenzijde met zwarte vleugelpunten, zwarte band op bovenvleugel en bandering op ondervleugels, geen witte stuit. Vrouw en juveniel veel slanker dan blauwe kiekendief.
Geluid
Kekkerende geluiden, vooral in broedtijd; ook hoge schrille fluittonen.
39-49 cm, spanwijdte 102-123 cm
Leefwijze
Broeden
Territoriaal, maar kan in clusters broeden. Man heeft vaak meerdere vrouwtjes met nesten. Man komt als eerste aan en trekt met baltsvlucht vrouwtje aan. Broedt op de grond, nest platform van gras en dunne twijgen. Broedtijd mei-juni, jongen vliegen uit tot in augustus . Eén legsel, meestal drie tot vijf eieren. Broedduur 28-29 dagen per ei, begint na leggen eerste ei.
Leefgebied
Open, vlak of licht golvend landschap met veel voedsel. In Nederland vooral akkers (graan, luzerne) en braakliggend land, in de vorige eeuwen ook heide, hoogveen, duinen en moeras, soms jonge bosaanplant. Jaagt vaak ver van het nest. In Afrika vooral open savanne met veel sprinkhanen.
Voedsel
Vooral kleine zoogdieren (met name veldmuizen), ook volwassen zangvogels en jonge vogels van allerlei soorten van open land, in buitenland ook reptielen en grote insecten. In overwinteringsgebied in Afrika vooral diverse soorten treksprinkhanen. Jaagt in lage zoekvlucht, vaak ver van het nest.
Vogeltrek
Lange-afstandstrekker. Europese vogels overwinteren in Afrika ten zuiden van de Sahara. Trekt van eind juli tot eind september weg uit ons land. Route via Iberisch Schiereiland, Italië en de Balkan. Keert terug van de tweede helft van april tot in mei. Dagtrekker, trekt liefst bij mooi weer met wind in de rug. Niet afhankelijk van thermiek. In Afrika soms in zeer grote slaapplaatsen.
Cursus roofvogels: les de torenvalk
Verspreiding en aantal
zeer schaarse broedvogel | wegtrekkend | doortrekker in zeer klein aantal
Vanaf 1990 toegenomen als broedvogel. Soms betere jaren door pieken in de populatie veldmuizen, het belangrijkste voedsel.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 62 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | aantal onbekend |
| Doortrekkers | 100-500 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
In de broedtijd vooral in open akkerbouwgebieden NO-Groningen en hier en daar in Flevoland. Buiten de broedtijd wordt de soort vooral gezien op trektelposten met gestuwde vogeltrek.
In Europa
De grauwe kiekendief is een Palearctische soort, die vooral in Rusland en Oekraïne voorkomt. Ook Wit-Rusland, Frankrijk, Polen en Spanje zijn belangrijke landen voor de soort.
Meer informatie
Bescherming
De grauwe kiekendief staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'ernstig bedreigd'. Broedt vrijwel uitsluitend in het noorden van Nederland, vooral Groningen. Na een dieptepunt rond 1990 aantallen iets toegenomen. In Europa neemt de soort ook af. De intensivering van de landbouw is er debet aan. Ook in de overwinteringsgebieden speelt van alles, zoals het gebruik van pesticiden bij de bestrijding van sprinkhanen in Afrika, droogte in de Sahel, aftakeling van het leefgebied in Afrika (door onder meer overbegrazing). Wellicht gevoelig voor grote windparken.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
In Nederland wordt het beschermingswerk aan de grauwe kiekendief geheel gecoördineerd en uitgevoerd door Grauwe Kiekendief - Kenniscentrum Akkervogels. Nesten worden opgespoord en intensief beschermd. Vogelbescherming heeft de Werkgroep ondersteund met onder meer fondswerving en communicatiemiddelen. Dit maakte het mede mogelijk om in Afrika onderzoek te doen aan de grauwe kiekendieven.
Wat kun jij doen
Heb je aanwijzingen voor de aanwezigheid van broedende grauwe kiekendieven op jouw land, neem dan z.s.m. contact op met Grauwe Kiekendief - Kenniscentrum Akkervogels.
Verder kan de soort geholpen worden met allerlei maatregelen om de voedselbeschikbaarheid te verhogen, zoals de aanleg van vogelakkers en faunaranden. Ook daarvoor kun je bij Grauwe Kiekendief - Kenniscentrum Akkervogels terecht.
Meer weten?
- Grauwe Kiekendief - Kenniscentrum Akkervogels
- Sovon Vogelonderzoek Nederland
- De man op de dijk - boek over de bescherming van de grauwe kiekendief in Nederland.
Actuele berichten
- Vol overgave grauwe kiekendieven beschermen
- De meest elegante roofvogel: de grauwe kiekendief
- Zenderonderzoek vogels zet bescherming in gang
- Lelystad moet aan het werk voor blauwe kiekendief
Downloads
Help de torenvalk
Wet- en regelgeving
De grauwe kiekendief is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn grauwe kiekendieven beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de grauwe kiekendief wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van grauwe kiekendieven zijn alleen gedurende het broedseizoen beschermd.
Er is slechts één natuurgebied voor grauwe kiekendieven als belangrijk broedgebied aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat om het Lauwersmeer. Voor dit gebied gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. Het betreffende gebied is te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal