Vogels uit de buitencategorie in Gambia

Als mens zou ik graag een lavender waxbill (lavendelastrild) willen zijn. Altijd een stijlvolle uitdossing: een subtiele oogstreep, een karmozijnrode 'achterkant' en verder fraaie grijze tonen. Sommige hebben op de flanken witte stippen. Ronduit fraai gekleed dus en altijd klaar voor een luxe cocktailparty. De lavender waxbill komt in Gambia uit de bosjes zetten als je op het erf een waterschaal neerzet.

Veel restaurants waar we lunchen tijdens deze vogelreis hebben zo'n waterschaal in de tuin om de vogels te lokken en zo ook de vogeltoeristen. We keren onze stoelen richting de schaal, alsof het televisie is. Mijn lieveling bevindt zich vaak in goed gezelschap, zoals de knalblauwe red-cheeked cordon blue (blauwfazantje) of de red-billed firefinch (vuurvink). Wie overweegt om ooit tropische vogels in een kooitje te houden… doe het niet, spaar je geld op en ga mee naar Gambia om ze in volle vrijheid te zien.

Het blijft wonderlijk hoe snel vogels 'gewoon' worden tijdens een vogelreis. In Gambia verblik of verbloos je al snel niet meer bij een visarend of een reuzenstern! Terwijl zulke vogels me in Nederland in de hoogste staat van opwinding krijgen. Hier zijn het vrijwel dagelijkse gasten. Dat geldt ook voor een groepje hele uiteenlopende soorten die je niet uit Nederland kent, zoals de western plantain-eater (grijze bananeneter), de piacpiac, de beautiful sunbird (feeënhoningzuiger), de green wood hoopoe (groene kakelaar), de harrier hawk (kaalkopkiekendief), de village weaver (grote textorwever) en de Afrikaanse variant van onze wielewaal, die ook te horen is.

Ja, want er is ook genoeg te luisteren. Een aantal van de meest opvallende stemmen in de Gambiaanse soundscape zijn de red-eyed dove (roodoogtortel), die zingt 'I am the red-eyed dove', voor wie het er in horen kan, de oriole warbler (wielewaalzanger) en écht niet te missen: het geluid van de gonolek. Die verschuilt zich graag in de bosjes, waar hij vaak wat rusteloos door heen schiet, maar met z’n gele 'petje' en donkerrode hals en buik is hij toch ook vaak te zien.

Maar een vogelreis naar Gambia is natuurlijk vooral ook een kijkfestijn door de enorme hoeveelheid oogstrelend gekleurde vogels. Ik genoot van de Senegal parrots (bonte boertjes), de verschillende glossy starlings (glansspreeuwen), paradise flycatchers (paradijsmonarchen), scharrelaars, bijeneters en ijsvogels… manmanman, wat een beauties en als hoogtepunt een violet turaco (violette toerako) vliegend in volle zon! Zo kwamen de rode vleugeldelen extra mooi uit. De oh’s en ah’s waren niet van de lucht.

Zijn het ónze Nederlanse vogels of zijn het hún 'Afrikaanse' vogels? Of doet dat er he-le-maal niet toe. Hoe dan ook, in Gambia tref je in het najaar (als alles nog groen is) veel trekvogels die in onze streken tot broeden komen maar overwinteren in West-Afrika. Na het broedseizoen bij ons leggen ze een ongelofelijk reis af met onderweg vele gevaren zoals de bijna onmetelijke Sahara, jagers, verkeerd geplaatste windmolens en steeds meer verstedelijkte gebieden. Ziet u ze in het voorjaar terugkeren, neem gerust uw hoed af voor deze jaarlijkse migranten. Buigen mag ook.

We zien tijdens onze reis een paapje, enkele tapuiten en flink wat gele kwikstaarten. Op de laatste dag ging het even helemaal los met trekvogels in een acacia, die zijn faam als ‘vogelboom’ dus echt waarmaakte. In één boom: een subalpine warbler (baardgrasmus), een willow warbler (fitis), een western bonelli’s warbler (bergfluiter), een western olivaceous warbler (westelijke vale spotvogel) en, heel bijzonder voor Gambia: een wood warbler (fluiter).

Tijdens een vogelreis ziet niet iedereen alles. Je kan dan ’s avonds onder de klamboe jezelf in slaap huilen. Of besluiten nog een keer terug te komen. Ik doe zeker het laatste. Want de Goliath heron (reuzenreiger) en de Guinean turaco (groene toerako) gingen helaas aan mij voorbij. Volgende keer beter dus.

Ben vooral tevreden met de hele reeks vogels uit de buitencategorie die ik wél zag en met mij vele andere deelnemers aan de reis. Zoals die roofvogel met de bijzondere kleuren (het mannetje) en het aparte silhouet (mannetje en vrouwtje): de bateleur.

Of die bakbeesten van Abyssinian ground hornbills (noordelijke hoornraaf). We zagen ze vliegen (met witte vleugelpunten) én zagen ze in een boom zitten (hoezo ‘ground’). Met de telescoop keek ik recht in grote ogen met blauwe huid eromheen.

In diezelfde supercategorie viel voor mij de waarneming van een Verreaux's eagle-owl (een enorme oehoe). We reden in het busje in het halfdonker naar het hotel en dachten eigenlijk al klaar te zijn. Ik zat aan de verkeerde kant en moest kronkelen als een slangenmens om iets te zien. Eerst dacht ik naar een dikke boomtak te kijken, maar die knipperen niet met hun ogen. Al met al een magisch moment.

Compleet verkocht was ik toen we de mannetjes van de whydah’s zagen. Zowel de pin-tailed whydah (Dominicanerwida) als de exclamatory paradise whydah (langstaartparadijswida) kwamen op verschillende momenten in beeld, de laatste in een flits. Ze hebben uitzonderlijk lange staarten! Een makkelijke prooi voor elke roofvogel zou je zeggen, maar toch loont het kennelijk de moeite om met zo’n wufte staart door het leven te gaan en daarmee vrouwtjes whydah het hoofd op hol te jagen… en het mijne!

Veel blijft hier nu ongenoemd. Niet alleen de vogelweelde (onze teller stopte in 2017 zo rond 260 soorten), we zagen ook vlinders, apen, vleerhonden, krabben, krokodillen… En wat te denken van de vriendelijke mensen die je overal treft, of het zwembad ter ontspanning na een dagje in de hitte vogels kijken. En ja, soms ook ‘Gambiaanse toestanden’. Gambia blijft tenslotte een arm land, wat iets van de Westerse gemaksmens vraagt. De rijkdom van de vogelwereld maakt echter alles goed.

Arjan Berben reisde als reisbegeleider (in eigen vakantietijd) mee namens Vogelbescherming. Tijdens deze ‘easy birding’-reis vertelde hij de deelnemers onder meer over het internationale beschermingsprogramma van Vogelbescherming, dat zich richt op de kustzone (de 'flyway') van vooral Noord- en West-Afrika en het gebied beneden de Sahara (de Sahel).

(Vlog van Chris-Jan van der Heijden)