Vogels beschermen volgens Robert Kwak

Gefeliciteerd met je onderscheiding tot Ridder in de orde van Oranje-Nassau! Je kreeg dit lintje niet in de laatste plaats vanwege al je vrijwilligerswerk voor vogels en natuur. Je bent onder meer 50 jaar actief als vogelteller van Sovon. Is er iets wat je het liefste doet uit die lange lijst van vrijwilligersactiviteiten?

RK: “Dat is natuurlijk appels met peren vergelijken. Mijn passie ligt bij veldwerk: het verzamelen van inzichten in aantalsontwikkeling en verspreiding van vogelsoorten. Dat doe ik voor Sovon en bij de Vogelwerkgroep, waar ik ook 50 jaar actief voor ben. Maar de interpretatie en toepassing daarvan, daar gaat het natuurlijk om. En dan is er al zo’n tien jaar mijn betrokkenheid bij de Stichting Bargerveen, bij uitstek een innovatief ecologisch onderzoeksbureau dat op ecosysteemniveau kijkt. En daarnaast vooral de lokale natuurbeschermingsinbreng bij het Platform Natuur en Landschap, waar ik ook al 30 jaar actief voor ben.”

Waar is jouw vogelliefde ontstaan?

RK: “Mijn familie is natuur-minded; een oudere broer was actief bij de NJN, een jeugdbond voor natuurstudie. Zelf begon ik met een herbarium in de eerste klas van de middelbare school onder aansporing van een biologieleraar. Op de avond van 24 oktober 1970 - ik zat toen net in de vierde van de HBS - heb ik een schrift gepakt en besloten al mijn vogelwaarnemingen te registreren. Daar ben ik nooit mee opgehouden. Toen ik voor veel geld ‘De Kist’ aanschafte (Petersons Vogelgids, vertaald door J. Kist) verzuchtte mijn moeder: ‘Jongen dat je daar zoveel geld aan uit geeft; je kijkt er nooit meer in…’ Niets bleek minder waar.”

Hoe zag het vogellandschap er uit in die jaren?

RK: “Ik woonde in Hengelo, Overijssel. Als je de stad uit fietste, zat je meteen tussen de bosrietzangers, roodborsttapuiten, grutto’s en patrijzen. Het boerenland was toen nog bijzonder rijk aan planten en vogels.”

“Vooral het agrarisch gebied is sterk verarmd. Bossen zijn gemiddeld wel een stuk ouder met bijbehorende specialiteiten als middelste bonte specht en kortsnavelboomkruiper. En er zijn veel meer waterpartijen, het leefgebied waar ik mij veel mee bezig houdt, met als lievelingssoorten de grote gele kwikstaart en de meerkoet. Deze laatste is bij ons in de Zuidoost-Achterhoek toegenomen van minder dan 10 naar meer dan 700 broedparen in de afgelopen 50 jaar!”

Bij Vogelbescherming was je onder meer hoofd van de afdeling Bescherming. Waar ben je het meest trots op, terugblikkend op je tijd bij Vogelbescherming? 

RK: “Het neerzetten van een solide beschermingsaanpak. Die begint bij het signaleren, onderzoeken en verklaren van bijvoorbeeld de achteruitgang van een vogelsoort, via het uitproberen van maatregelen in pilots om de achteruitgang te stoppen, naar het opschalen of tot standaard maken van die maatregelen, ook op andere plekken. Dat noemden we de loftrompet steken. Die methodiek hebben we vervolgens kunnen doorvertalen naar de wens om overal in Nederland minimaal een Basiskwaliteit Natuur te willen hebben. Die is nu op veel plekken afwezig waardoor zelfs algemene vogelsoorten zoals de huismus of de spreeuw een sterke achteruitgang hebben laten zien. Dat idee van een Basiskwaliteit Natuur begint nu echt aan te slaan, 8 jaar na de lancering in de Beurs van Berlage in Amsterdam. Mooi om te zien! Ook het symposium over Basiskwaliteit Natuur uit 2021 heeft me veel plezier gegeven en was belangrijk om het gedachtegoed verder te ontwikkelen.”

“Aanvankelijk waren er overigens wat sceptische reacties. Beschermen doe je in natuurgebieden met Natura 2000-doelen. Maar mijns inziens gaat het beschermen van vogels en natuur een stuk verder dan de natuurgebieden die wij tot natuurgebied hebben uitgeroepen. Je moet overal minstens een minimale kwaliteit kunnen garanderen van milieu en landschap. Alleen zo houd je vogels en biodiversiteit in de benen. Dan gaat het dus om een duurzaam gebruik van de planeet.”

Nog andere zaken waar je trots op bent?

RK: “Heb enorm goede herinneringen aan de twee boeken die ik bij Vogelbescherming heb mogen helpen maken: Bedreigde Vogels en Nederlandse Vogels in hun Domein. Het boek Bedreigde Vogels konden we aanbieden aan Jan Terlouw; hij hield in Deventer een inspirerende voordracht met de oproep dat de overheid de rol als ‘marktmeester’ serieuzer neemt en daarbij voor alle bedrijven een gelijk speelveld creëert in hoe zij moeten omgaan met natuur en vogels.”

“Los van de boeken, Vogelbescherming heeft veel grote projecten kunnen realiseren in binnen- én buitenland. Ik denk met veel trots terug aan onze bijdragen aan het Cross Boundery-project op de grens van Liberia en Sierra Leone waarvan Bernd de Bruijn projectleider was. Een stuk tropisch bos kreeg er langjarig bescherming door. Eeuwig respect ook voor de power van de lokale natuurbescherming in deze Afrikaanse landen.”

Je hebt destijds het stadsvogelprogramma bij Vogelbescherming geïntroduceerd voor de bescherming van stadsvogels.

RK: “Heb me altijd aangetrokken gevoeld tot algemene vogelsoorten. Lang werd gedacht: daar hoef je niets voor te doen. Het stedelijk gebied kwam pas onder onze aandacht toen de huismus op de Rode Lijst verscheen. Vogelbescherming heeft toen, vooral ook dankzij Jip Louwe Kooijmans, de stadsvogelbescherming op de kaart weten te zetten als een bijzonder serieuze aangelegenheid met bovenal een breed spectrum van mogelijke participatie. Van bestuurders, architecten, bouwers tot burgers en in samenwerking met vele gemeenten, de TU-Delft en een bouwbedrijf als BAM.”  

Wat zie jij als de uitdagingen voor het beschermen van vogels?

RK: “Belangrijk is dat de burgers gemobiliseerd worden. De link tussen ‘kwaliteit van natuur’ met onder meer een rijke vogelstand en de ‘kwaliteit van leven’ van mensen, is veel te weinig geland. Ik blijf het opmerkelijk vinden dat burgers accepteren dat er zoveel vervuiling van bodem, water en lucht wordt toegestaan; dat het landschap steeds verder van natuurlijke elementen wordt ontdaan; dat beheer van de publieke ruimte zo slecht want niet-ecologisch wordt uitgevoerd. We moeten in dit land van een focus op geld naar een focus op schoonheid geraken – van de natuur en van cultuur. Zonder een voortvarende ontwikkeling in de richting van een duurzaam gebruik van de planeet zal de kwaliteit van de natuur en dus de biodiversiteit ook steeds verder achteruit gaan. Tegelijkertijd zijn er talloze goede voorbeelden hoe het wél kan. En als de overheid te traag gaat, moeten maatschappelijke partijen en individuele burgers zelf initiatief nemen. Als de EU het gebruik van gif weer voor 10 jaar toestaat, kun je zelf besluiten de dop van de gifpot dicht te laten!”

Wat ga je de komende tijd doen?

RK: “Focus aanbrengen in mijn vrijwilligerswerk. Dat betekent veel veldwerk, en het verwerken van veldwerkgegevens. We willen de 50 jaar gegevens die we als Vogelwerkgroep Zuidoost-Achterhoek hebben verzameld, verwerken tot een publicatie. Dan hebben al onze tellingen nog meer zin gehad.”