Vogellessen met nostalgische gevoelens

Herman Gerrit Brussee (1903-1995) stond al op achttien jarige leeftijd voor de klas in Nieuwwolda. Hij trouwde toen hij negenentwintig was en kreeg samen met zijn vrouw Katharina, eveneens onderwijzeres, twaalf kinderen. Er moest geld op de plank komen om al dat kroost op te voeden en te laten studeren. “Vader Herman besloot om leerboekjes te gaan schrijven. In eerste instantie vanuit pedagogische gedrevenheid. Maar later wilde hij er simpelweg flink aan verdienen, om zijn steeds groter wordende gezin te kunnen verzorgen,” aldus zijn twee zonen Jacob (87) en Wim (75).

“Vader schreef tussen 1937 en 1980 maar liefst 194 schoolboeken. De meeste gaan over natuur- en scheikunde en biologie, waarbij vogels een belangrijke rol spelen. Sommige zijn wel 60 tot 84 keer herdrukt,” vertellen Jacob en Wim niet zonder enige trots.

“Vanaf het begin was uitgeverij Thieme te Zutphen zijn uitgever. In totaal zijn er zo’n 3,5 miljoen boeken verkocht. Dat legde hem geen windeieren. Als hij thuis kwam van school dronk hij een kopje thee, maakte een wandeling en ging schrijven. Onderbrak dat even om te eten en ging dan tot twaalf uur ’s nachts door. Op zondagmiddag maakten we met het gezin een boswandeling en werden onderweg voortdurend gewezen op plantjes en beestjes.”

Zoals gezegd had Herman Brussee een grote liefde voor de natuur. In 1952 schreef hij ‘Met de jaargetijden mee’, een werkboekje over plant- en dierkunde voor de Lagere School. Het eerste hoofdstuk luidt ‘Wat ik zelf gezien heb’ en leerlingen vullen in, welke planten en vogels ze in de loop van het jaar hebben waargenomen.

Een uitgebreid hoofdstuk vertelt over de vogeltrek. De jonge leerlingen wordt het verschil bijgebracht tussen zomer- en wintergasten. Brussee staat dan al stil bij het beschermen van trekkende vogels, die ’s nachts tegen vuurtorens aanvliegen. Het ringen voor vogelonderzoek krijgt aandacht, evenals de woningnood voor kerkuilen in de jaren zestig en zeventig. Herman vermeldt ook dat Vogelbescherming premies uitlooft voor boeren die een kerkuilennestkast ophangen.

Jacob en Wim tonen een aantal boekjes, waaronder titels als ‘Onze Duinen’, ‘Langs de weg’, ‘Sloot en Plas’ en ‘De Weide’. In de laatste uitgave krijgen weidevogels uitgebreid aandacht. Zo schrijft hij: ‘Kemphaantjes zijn veel minder algemeen dan grutto’s en tureluurs. Lang niet ieder zal ze in z’n omgeving kunnen gadeslaan. Op het Kampereiland, op Texel en langs de Eem komen ze echter nog veelvuldig voor.’

“Onze vader zocht bijna altijd steun bij deskundigen, die hij dan ook de eer gunde om op de cover vermeld te worden,” aldus Jacob en Wim.

‘Onderzoek en bedenk zelf’- dit populaire leerboek uit 1968 is een natuurgids met ruim 400 waarnemingen en proeven op het gebied van biologie. Met onder andere pagina’s vol getekende vogelsoorten. In een apart hoofdstuk stimuleert Brussee de leerlingen om speciaal te letten op de vogels rondom huis. Zo vraagt hij welke afgebeelde vogels ze dikwijls zien en wat die eten. Waar nestelen merels en van welk materiaal is het nest gemaakt? Hoe vaak broeden ze en maken ze voor elk broedsel een nieuw nest? Vragen waarop menig volwassene nu, het antwoord niet altijd zal weten. Of; luister naar een slaande vink en hoe reageren vogels als er een kat in de buurt is?

Met dit boekje uit 1972 roept Brussee op tot bescherming van natuur en milieu. Waarschijnlijk geïnspireerd door de Club van Rome en het Natuurjaar 1970, staat hij stil bij weidevogels die vergiftigd worden door met ontsmettingsmiddel behandeld zaaizaad. Ook noemt hij de grote sterfte van grote sterns op Griend, waarschijnlijk ten gevolge van lozing van biociden in de Nieuwe Waterweg. Maar ook het idee om de Waddenzee te omdijken en zo vast te leggen krijgt aandacht. “Vader was een visionair en tot op late leeftijd ging natuurbehoud hem aan het hart,” besluiten Jacob en Wim.

Het boek ‘Een mens met wilskracht’ over het leven van Herman Gerrit Brussee is zojuist verschenen en geschreven door zoon Albert; het boek met 210 pagina’s is te bestellen via www.albertbrussee.nl onder GESCHRIFTEN > Boeken en brochures > AB III-5.