Nu te zien: de wielewaal

Intens geel met ravenzwart verenpak. Schaars, behoorlijk zeldzaam eigenlijk. Verborgen levend, best wel schuw, áls je hem ziet is het maar even. En dan die eenvoudige, maar fraaie, warme zang. Het draagt allemaal bij aan de geheimzinnigheid én de populariteit van de wielewaal. Iedereen wil hem zien!

Een echte zomervogel, de wielewaal. Hij overwintert ten zuiden van de evenaar, in Oost-Afrika. In mei keert hij terug en kunnen we hem in Nederland verwelkomen. Doortrekkers schieten door tot op de Waddeneilanden, de broedvogels vind je vooral in het noordoosten, oosten en zuidoosten van het land, en daarnaast ook in de bossen van Flevoland.

Zingen wielewalen in mei nog een groot deel van de dag, in juni en juli worden ze stiller en moet je vroeg op. De zang van het mannetje is heel kenmerkend, maar dat zijn ook de roepen die hij laat horen, zoals een gaaiachtig ‘wèèh…’ en een spechtachtig ‘kukukuk’. Die geluiden zijn echter bij veel minder mensen bekend.

De wielewaal is een uitgesproken liefhebber van loofbos, in Nederland vooral populierenbos en bos van landgoederen op voedselrijke grond. Daar zoeken ze veelal hoog in de bomen naar vooral grote insecten, zoals nachtvlinders en de rupsen daarvan. Hoog in de bomen maken ze ook hun kenmerkende nest in een gaffel aan het einde van een tak. Wielewalen broeden maar één keer per seizoen, maar dan moet het wel goed weer zijn. Bij koud en regenachtig weer staken ze hun balts- en broedactiviteiten en sparen ze hun energie om zelf te overleven.

De wielewaal is flink in aantal achteruitgegaan in Nederland en staat daarom op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. De laatste 10-15 jaar doet hij het toch weer wat beter, wellicht als gevolg van klimaatverandering, waardoor ook hop, draaihals, bijeneter, nachtzwaluw en grauwe klauwier meer voorkomen dan zo’n twintig, dertig jaar geleden. De klimaatverandering gaat bij ons gepaard met warmere voorjaren en zomers. Dat is gunstig voor de warmteliefhebber als de wielewaal.

In augustus verlaten wielewalen ons land met stille trom; in de herfst zijn ze zeer zeldzaam.