Nieuw boek over de zeearend

In de ijzige kou stond ik met twee vrienden aan de rand van het spaarbekken De Gijster in de Brabantse Biesbosch. Rondom ons waren alle kreken van het grootste zoetwaterreservaat van Nederland bevroren. Behalve het water in het spaarbekken, dat kunstmatig open werd gehouden. Met als gevolg dat honderden kuifeenden, smienten en grauwe ganzen zich hier verzamelden. Tot plotseling – alsof er een kanon werd afgeschoten – alles in paniek opvloog.

Een zeearend naderde met logge vleugelslagen deze voor hem reusachtige voedertafel. De roofvogel ontdekte een grauwe gans, die langzamer was dan de rest en nog op het water zat. Toen de zeearend met klapwiekende vleugels boven hem hing, dook de gans in paniek onder. Proestend kwam hij weer boven, zag de arend nog steeds en dook weer onder. Dit herhaalde zich drie of vier keer. Uiteindelijk gaf de zeearend het op en vloog weg op zoek naar een prooi die meer meewerkte. We schrijven 26 februari 1986, de dag dat Evert van Benthem de veertiende Elfstedentocht won. De indrukwekkende vogelwaarneming staat 25 jaar later nog steeds op mijn netvlies gegrift.

Menig vogelliefhebber weet zich zijn of haar eerste waarneming van een zeearend te herinneren. Of je wilt of niet, een ontmoeting met de grootste roofvogel van de Lage Landen maakt indruk. In de winter van 1986 overwinterden er misschien twee of drie zeearenden in Nederland. Het duurde nog eens tot 2006 tot het eerste paar bij ons succesvol broedde. De zeearenden van Nederland hebben een bewogen geschiedenis achter de rug.

Bioloog en freelance wetenschapsjournalist Nienke Beintema dook in het leven van de veelbesproken soort. Onlangs verscheen haar monografie De zeearend bij Atlas Contact.

De belangstelling van Nienke voor de zeearend begon toen zij als natuurjournalist langere tijd in de wildernis op de grens van Canada en Alaska woonde. Haar ontmoeting daar was met de Amerikaanse zeearend, die met de karakteristieke witte kop en die als staatssymbool van de Verenigde Staten dient.

Amerikaanse zeearenden en de Europese zijn nauw aan elkaar verwant, dus het is niet vreemd dat Nienke zich bij haar terugkeer in Nederland in het leven van onze zeearend stortte. Ze vroeg zich af hoe het kon, dat in een land waarin de biodiversiteit zo onder druk staat, het de zeearend voor de wind gaat? Nienke Beintema: “En waarom vinden wij die zeearend nu allemaal zo prachtig, terwijl we hem een eeuw geleden nog achteloos uit de lucht schoten?”

Om antwoord op die vragen te krijgen ging Beintema op pad met boswachters, onderzoekers, een kunstenaar en een fotograaf. Met boswachter Thomas van der Es doorkruist ze de Biesbosch. Hij was het die het eerste broedgeval in dit zoetwatergetijdegebied ontdekte in 2011. Daarna ging het heel snel met de zeearend. Afgelopen jaar broedden er maar liefst vijf paren in de Biesbosch en de zoete Delta. Volgens de Werkgroep Zeearend (WZN) tikte Nederland in 2020 niet minder dan twintig bezette nesten aan.

Met onderzoeker Dirk van Straalen van de WZN plaatst en controleert de auteur cameravallen om geheimen van het zeearendleven te ontrafelen. En met succes. Ze bewondert hoe vogelschilder Erik van Ommen het paar zeearenden in het Zuid-Laardermeer met een paar penseelstreken karaktervol weergeeft. En de boottocht met vogelfotograaf Martijn de Jonge in de IJsseldelta maakt diepe indruk.

Nienke beschrijft al deze ontmoetingen op levendige wijze, alsof je er zelf bij bent. Tijdens haar zoektocht bezoekt ze ook zeearendgebieden in Noorwegen, Duitsland en Schotland. Beetje bij beetje vallen de puzzelstukjes voor het succes van deze roofvogel op zijn plaats. Haar zeearendmonografie staat bomvol informatie en anekdotes. Het leest als een jongensboek.

Nienke besluit haar boek met een toekomstdroom: “Ik droom van uitgestrekte moerassen vol bevers, zwarte ooievaars en zeearenden. Ik droom van gebieden waar natuur écht natuur mag zijn, ook zonder verplichte economische nevenfunctie. Gaan we dat ooit beleven in Nederland?”

De zeearend door Nienke Beintema, Uitgeverij Atlas Contact, 256 pagina’s, paperback, prijs € 22,99. Kijk op Atlas Contact voor de verkrijgbaarheid.