Hoe worden vogels ‘verliefd’?

Hoe het vrouwtje bepaalt of de man hun kinderen onderdak, eten en de fysieke eigenschappen kan geven om te overleven? Dat verschilt per soort. Soms zijn de wensen op zijn zachtst gezegd bijzonder. Denk maar eens aan paradijsvogels met hun excentrieke staarten, geluiden en dansrituelen. Maar ook deze vrouwtjes met hun buitensporige eisen, hebben terechte redenen. Hier een kijkje in het originele liefdesleven én het verhaal erachter bij vier Nederlandse vogels.

Veel vogelmannen menen een vrouw voor zich te winnen met het aanbieden van een lekkere maaltijd. Niet gek gedacht, want als je zoveel eten vindt dat je zelfs kunt uitdelen, dan heb je een verdienstelijk territorium, of je bent gewoon een beregoede jager.

Bij bruine kiekendieven is een prooioverdracht bijvoorbeeld een gebruikelijk onderdeel van de hofmakerij, ook wel de balts genoemd. Het mannetje begint met spectaculaire capriolen in de lucht. en hoopt dat bruine kiekendieven in de wijde omtrek dit zien, want zo claimt hij zijn territorium en probeert hij een vrouwtje te overtuigen van zijn vliegkunsten (lees: zijn talent om te jagen).

In een vlucht met diepe vleugelslagen gooit hij zich op zijn zij en roept naar het vrouwtje: de baltsroep. Is een vrouwtje onder de indruk en vliegt ze bij hem in de buurt, dan gooit hij meestal een prooi haar kant op. Een magisch moment om getuige van te zijn als mens. Eigenlijk een beetje privé natuurlijk, maar onmogelijk om van weg te kijken. Een driedimensionale, schier onmogelijke dans in de lucht.

Intense kleuren zijn ook wild aantrekkelijk voor veel vogelvrouwtjes. Het kan niet bont genoeg. Een felle kleur zegt een vogelvrouwtje twee dingen. Ten eerste dat het mannetje gezond is en goed doorvoed. Want oude, zieke of ondervoede vogels zijn valer van kleur. Ten tweede kan dat mannetje roofdieren ontlopen, ondanks het feit dat hij enorm opvalt met die bizarre kleuren. Dus hij moet wel sterk zijn, of snel, of een andere truc achter de hand hebben om zo te overleven. Ook gunstig.

Pimpelmezen zijn hiervan een mooi voorbeeld. Voor mensen zien man en vrouw pimpelmees er hetzelfde uit, maar voor de vogels zelf niet. Zij zien namelijk ook ultra violette straling (UV-licht). Het blijkt dat pimpelmeesvrouwtjes het liefst paren met mannetjes die het felst blauwe, felst UV-reflecterende ‘petje’ hebben. Uit onderzoek blijkt dat dit inderdaad sterkere mannetjes zijn, die vaker de winter overleven. Dat lijkt een goed criterium om te beslissen of je wilt paren met iemand, want je gunt je kuikens dat ze het redden tot de volgende lente.

Bij zangvogels, zoals de zanglijster, prefereert het vrouwtje vaak een mannetje dat zingt zoals zij het hebben wil. Hoe complexer, hoe beter. Soms betekent dat veel liedjes kennen, of lange liedjes, of veel verschillende noten, dus veel variatie. Wij horen het verschil soms niet eens, maar zij absoluut wel.

Zang is belangrijk voor haar om vast te stellen dat het een soortgenoot is, om het individu te herkennen, maar ook om te bepalen of dit een geschikte partner is. Hoe ze dat eruit opmaakt is bij zang moeilijker te begrijpen dan bij prooien en felle kleuren, want wat zegt ingewikkeld kunnen zingen over je leefgebied of je vaardigheid om muggen te vangen?

Kort door de bocht heeft een mannetje dat niet perfect zingt volgens de normen van zijn soort, vaak voedselgebrek gehad in zijn jeugd. Dit heeft niet alleen een negatief effect op het aanleren van zijn zang, maar op zijn gehele ontwikkeling, inclusief fysieke capaciteiten en immuunsysteem. Zo bekeken is zang dus wel degelijk een goede indicator voor zijn geschiktheid als partner en vader…

Veel nesten tegelijk bouwen vinden sommige vogels ook belangrijk, zoals de winterkoning. Het mannetje maakt er meestal vier tot zes, maar soms wel meer dan tien! Uit onderzoek blijkt dat het vrouwtje de voorkeur geeft aan het mannetje met het grootste aantal voltooide en ongebruikte nesten. (Meerdere partners hebben is overigens gangbaar bij winterkoningen. Meer nesten geeft kans op meer vrouwtjes, dus dat is ook voor het mannetje gunstig.)

Wat moet een vrouw winterkoning nou met al die nesten? Ze kan er maar in één tegelijk broeden. Het heeft ermee te maken dat mannelijke winterkoningen ontzáglijk territoriaal zijn. Ze dulden geen andere man in hun gebied. ‘s Winters omdat ze anders niet genoeg insecten vinden en ‘s zomers omdat ze niet willen dat de eieren van ‘hun’ vrouwtjes, stiekem door een ander worden bevrucht. Als je je territorium intensief moet verdedigen tegen buren aan alle kanten, dan is het knap als je tijd en energie vindt om ook nog tien complete nesten te bouwen. Dat zegt iets over jouw conditie en inzet als partner.

Als een mannetje nog een ander vrouwtje in één van zijn nesten heeft, is dat niet per se niet ongepast, maar wel ongewenst. Een winterkoningin wil de aandacht van haar man niet delen. Ze wil hem voor zichzelf, om haar nest te verdedigen en haar te helpen bij het zoeken naar spinnen. Dan zullen er nog eens veel gezonde jongen groot komen. Wie neemt het haar kwalijk.