Goeie grutto’s!

Eerst maar even waarom grutto’s zo vaak in de krant en op tv verschijnen. De grutto - bijnaam: Koning van de Weide - is uitgegroeid tot symbool van de teloorgang van de biodiversiteit op het platteland. Deze soort gaat dan ook met 5% per jaar achteruit en staat op de Rode Lijst. Veel vogels van het boerenland staan op de Rode Lijst. Nederland is kampioen export van landbouwproducten, maar dat is wel ten koste gegaan van de Nederlandse natuur in het landelijke gebied. Overal? Nee, dat zeker niet, er zijn enclaves en plekken waar het anders wordt aangepakt.

Grutto’s broeden op weilanden en krijgen daar te weinig jongen groot. Hebben de boeren dus de schuld dat grutto’s verdwijnen?! Vaak wordt gedacht dat Vogelbescherming dat vindt. Dat is niet zo. Agrarische bedrijven zijn gaandeweg steeds efficiënter gaan produceren tegen zo gering mogelijke kosten om ons en de consumenten in China en elders in de wereld van zuivel te voorzien, in de nek gehijgd door supermarkten die het nóg goedkoper willen hebben en toegejuicht door de verstrekkers van leningen en de veevoerindustrie.

Als dat anders moet, en veel partijen bewijzen dat het anders kán, dan moet er in de hele keten van boer tot bord iets veranderen. Als u zuivel gebruikt, kies in de supermarkt bijvoorbeeld voor vogelvriendelijke zuivel. Kijk op de zuivelwijzer waar die goeie merken te krijgen zijn. Zo helpt u de grutto!

Maar wat voor vogel is het nou? Daar ging dit artikel over. 

Om te beginnen, er zijn meer soorten grutto’s (vier in totaal om precies te zijn). Voor de soort die in Nederland broedt, is ons land extreem belangrijk. 90% (!) van de grutto’s in Noordwest-Europa broedt bij ons.

Bijna allemaal dus. Daarom heeft Nederland ook verdragen ondertekend die zeggen dat we extra goed voor deze vogel moeten zorgen. Keer op keer heeft Vogelbescherming de opeenvolgende kabinetten daaraan herinnerd. Sterker nog, we hebben een klacht ingediend bij de Europese Commissie over het Nederlandse beleid. Een klacht die nog steeds actueel is.

Rutte 3 nam intussen op de valreep de uitstekende maatregel om geld beschikbaar te stellen om de grutto te redden via het Aanvalsplan Grutto. Het is nog niet genoeg, maar het begin is er. Rutte 4, zet hem op! Zorg ervoor dat de biodiversiteit op het platteland weer hersteld wordt! De miljarden liggen klaar, besteed ze aan effectieve maatregelen.

In Nederland wordt fantastisch onderzoek gedaan naar grutto’s, bijna altijd vanuit de Rijksuniversiteit Groningen. Daarom is er behoorlijk wat bekend over deze soort. Onder meer door het zenderen van vogels. Zo weten we dat het ware hoogvliegers zijn. Ze vliegen al gauw tussen de 3 en maximaal 6 kilometer hoog van en naar overwinteringsgebieden in West-Afrika en Zuid-Europa (Spanje, Portugal). U kunt ze niet zien vanuit het vliegtuig, die vliegen op 10 kilometer hoogte.

Grutto’s wachten aan het einde van de zomer tot ze de goede rugwind te pakken hebben. Dan kunnen ze in één ruk naar Senegal vliegen: in drie etmalen, over die ellenlange Sahara heen. Maar ze maken vaak een tussenstop. Een nacht vliegen en ze zijn in Zuid-Frankrijk, of een etmaal en dan zijn ze in Zuid-Spanje of Portugal.

Denk aan onze grootste menselijke sprintkampioen, zeg Usain Bolt. Een grutto sprint niet 10 seconden zoals hij, maar vele uren achter elkaar. Heeft u een hoed, doe die dus af als u een grutto ziet. Dat verdienen ze. Grutto’s presteren dat alleen als ze goed opgevet zijn. Ze eten zich vol vlak voor vertrek en als ze aankomen hebben ze dat extra gewicht verbrand.

Grutto’s hebben hun eigen ‘luchtmacht’. Ze maken hun nesten in de Nederlandse weilanden niet al te ver bij elkaar vandaan. Als er dan een vijand komt, belagen ze die met zijn allen. Vaak doen ook andere weidevogels mee, zoals de kievit, scholekster en tureluur. Die vormen samen een weidevogelgemeenschap.

Vooral de vos lust wel grutto-kuikens en -eieren, maar er is een breed scala aan zoogdieren en vogels die er wel raad mee weten. En dat is nog een heikel onderwerp.

De weinige weidevogels die over zijn, zitten op een kluitje in lagere dichtheden - de luchtmacht is dus minder effectief - en ze zitten in een landschap zonder plekken waar ze kunnen schuilen: intensief grasland is gifgroen (geen camouflage), met weinig structuur van pollen, greppels e.d. In een weiland met rode zuring vallen grutto’s bijvoorbeeld bijna niet op. Ze zijn, kortom, voor veel dieren behoorlijk makkelijke prooien geworden.

Er zijn mensen die daarom zeggen dat de achteruitgang komt door de predatoren. Al is predatie nu een heel duidelijk probleem, die redenatie vinden we bij Vogelbescherming de omgekeerde wereld. Er zijn helaas geen gemakkelijke oplossingen voor dit complexe probleem.

Met z’n hoge poten en lange snavel is de grutto een ronduit elegante vogel, al is dat natuurlijk menselijke projectie. Die lange snavel is er niet om ons esthetisch te plezieren, maar vormt een hoogsensitief instrument. Aan het uiteinde van de grutto-snavel zitten tastlichaampjes – waarmee de grutto in de bodem poert op zoek naar larven en wurmen. Daarom moet de bodem wel lekker drassig zijn. Droge zomers en lage waterpeilen (goed voor landbouwvoertuigen) zijn helaas sterk nadelig voor grutto’s.

Gruttokuikens moeten meteen voor zichzelf zorgen. Hun ouders zien vanaf een afstandje toe of dat goed gaat. Jonge grutto's kunnen bijvoorbeeld als de temperatuur te wensen over laat nog onder de vleugels komen schuilen.

De kuikens halen hun eten niet uit de bodem, maar ze eten bovengronds insectjes. Die moeten er dan wel zijn. Daarvoor is bloem- en kruidenrijk grasland nodig en niet alleen het standaard Engelse raaigras dat in Nederland wordt verbouwd om de koeien die op stal staan van eiwitrijk voedsel te voorzien.

Als grutto’s op trek zijn, veranderen ze van dieet. Onderweg en in West-Afrika eten ze voornamelijk vegetarisch en zijn dan blij met oogstresten die ze bijvoorbeeld op rijstvelden vinden.

Grutto’s zijn vernoemd naar het geluid dat ze maken: grutto-grutto! Dat roepen de mannetjes bijvoorbeeld bij hun kantelwiekende dolle baltsvluchten waarmee ze indruk willen maken op de vrouwtjes. Als ze landen steken ze hun vleugels de lucht in. Prachtige taferelen zijn het.

Met eigen ogen die magnifieke nationale vogel zien? Vanaf februari arriveren de grutto’s dus vanuit Afrika weer in Nederland. Mooie kijkplekken zonder te verstoren zijn er in Eemland, Waterland, of Zuidwest-Friesland.