Erik van Ommen: de wereld is zijn atelier

Zijn droom is onweerlegbaar uitgekomen. Wie dat nog niet wist, moet maar eens door zijn nieuwste boek De Wereld is mijn Atelier reizen. De kunstenaar blikt terug op dertig jaar ontdekkingstochten met potlood en penseel door Zuid-Europa, Zuidoost- en Noordwest-Afrika, het noordpoolgebied en – niet als minste – Nederland. Het boek zelf is een reis; langs eerder begane en onbekende paden, langs oude en nieuwe vrienden, langs beproefde en nieuwe technieken. Maar vooral langs schitterende portretten van de meest uiteenlopende soorten dieren; van wildebeest en gazelle tot stekelbaars en van wrattenzwijn tot dwergvinvis. En vogels natuurlijk, onnoemelijk veel vogels. Ze zijn dominant op zeker 175 van de 200 pagina’s. Van Ommen houdt van alle natuur, maar waarschijnlijk toch het meest van vogels; “Ik beschouw mezelf als ambassadeur van de vogels en de kunst.”

Van Ommens dieren zijn niet zomaar knap gelijkende beelden. Zijn modellen léven. Ze zijn alleen stilgezet op een moment dat Van Ommen heeft getroffen als karakteristiek of bijzonder. Soms losgemaakt uit, maar net zo vaak als eyecatcher ín hun leefomgeving.

In zijn nieuwste boek – hij produceerde er in de afgelopen halve eeuw dertig! – neemt de schrijver-kunstenaar ons mee langs plaatsen die hij sinds 1992 bezocht, waar hij werkte, les gaf of enige tijd woonde als artist in residence. De reis begint in Namibië en voert via Zimbabwe, Kenia, Gambia en Mauretanië naar Europa: Spanje, Frankrijk, Duitsland, om een gedwongen coronastop te maken in eigen land.

Dat heeft geleid tot twee aparte hoofdstukken op het thema ‘de vier jaargetijden’ en ‘eilandhoppen’. We proeven van de rijke natuur in Van Ommens eigen omgeving, die hij meestal per fiets verkent. En we krijgen een heerlijke en gevarieerde hoeveelheid vaak gestileerde vogels voorgeschoteld, zoals kraanvogels, rietzangers, grutto’s, slangenarend, kanoet. Maar de reis begon met olifanten in olieverf en krijgt zijn besluit op Spitsbergen met een ijsbeer in houtsnede met gouddruk.

De Wereld is mijn Atelier is een combinatie van reisverslagen, dagboekfragmenten en beschrijvingen van de vele technieken die Van Ommen in huis heeft. Naast potlood, aquarel en olieverf zijn dat gewassen inkt, inkttekenen, penseeltekenen, ets, houtsnede, linosnede, mokuhanga en sumi-e. De laatste twee zijn Japanse technieken die Van Ommen zich eigen maakte tijdens zijn artist-in-residence-periode in dat land. Sumi-e is een inkttekening ‘als een gedicht’, schrijft Van Ommen; ‘praat in ritmes, zegt geen woord te veel, maar spreekt duizend boekdelen.’

Vóór de kunstenaar begint moet het beeld vastliggen in zijn hoofd; elke penseelstreek moet in één keer gezet en precies raak zijn. Mokuhanga is een Japanse houtsnedetechniek waarbij voor elke kleur een eigen plaat uit zacht berkenhout wordt gesneden. Totaal anders dan de Westerse techniek waarbij slechts één plaat wordt gebruikt. Wat niet wil zeggen dat dat minder tijdrovend is. In het boek staat een houtgesneden druk van een kerkuil; die kostte drie weken om te maken.

Vogels, vogels, vogels. Van Ommen tekent of schildert ze buiten in de natuur. Hij moet waarnemen als een vogelaar, het beeld in zich opzuigen en dan naar papier of doek overbrengen. Hij doet bescheiden over zijn vogelkennis – ‘Ik ben geen vogelaar’ – maar het is duidelijk dat die kennis fenomenaal is. ‘Buiten’ is essentieel, hij werkt niet met foto’s. Slechts één keer gebruikte hij uit armoe een YouTube-filmpje om een broedende kraanvogel vast te leggen. Die afbeelding staat in het boek, maar Van Ommen werd er niet blij van.

De Wereld is mijn Atelier is een mega-project. ‘Een kroon op mijn werk van de afgelopen vijftig jaar, maar zeker niet het eindstation. Het is slechts een prachtige mijlpaal.’ Er broeit intussen al weer wat. Het zou zo maar iets met albatrossen kunnen zijn.