De flamboyante gaai

Een veelzijdig kleurenpallet maakt de gaai bij velen geliefd. Naast vlammende rossige tot roodbruine tinten en gitzwarte baardstrepen vinden we het raffinement op de bovenvleugel. Daar sprankelt een prachtig vlakkenspel van helderblauw, wit en zwart. Dit flamboyante uiterlijk ten spijt zet de gaai zich niet zo graag in de etalage, waakzaam als-ie altijd is om niet de aandacht te trekken van één van z’n aartsvijanden, de havik.

In bossen leeft de gaai vrij teruggetrokken, in het stadse heeft-ie wat schuwheid van zich afgeschud. De duifgrote gaai is een alleseter. Hij voedt zich met insecten, slakjes, rupsen, kevertjes en soms eieren en (jonge) zangvogels. Hij is ook verzot op fruit, zoals bramen en kersen, en de noten van hazelaar of beuk. Nu, in de herfst, is de ontmoetingskans groot. Gaaien zijn nu zeer actief met het verzamelen van eikels. Je hoort ze regelmatig krijsen en ziet ze veelvuldig vliegen. Kilometerslange vluchten worden soms afgelegd, van eikenbomen naar allerlei plekken waar de eikels worden verstopt als wintervoorraad.

In sommige jaren komen er in het najaar ook nog eens vele gaaien uit Midden-Europa onze kant op om hier te overwinteren. Zo’n ‘invasie’ kan in uitzonderlijke gevallen wel een half miljoen gaaien omvatten. De Nederlandse gaaien zijn standvogels.

Goudrenetten op zolder, aardappelen in de kelder, bramensap in de pot en van alles in de weck. In heel wat huishoudens was dat vroeger de wintervoorraad. Ook sommige vogels kennen de kunst van het hamsteren. De gaai is hierin een meester.

Al in september start bij de gaai z’n seizoensarbeid: eikels verzamelen. Massa’s eikels, elke gaai wel zo’n 5.000. Per oogstronde gaan er 3 tot 5 in de keelzak, de grootste blijft in de snavel. Dan wordt de omgeving nauwkeurig geïnspecteerd. Liggen er geen gaai-concurrenten op de loer? Is de kust veilig? Dan vliegt hij met volle snavel van hot naar her om eikels de verstoppen als wintervoorraad. Soms ontvalt hem tijdens zo’n vlucht wel eens een eikel, dat is dan jammer. Of juist niet, want deze krijgt dan weer de kans te ontkiemen en wellicht uit te groeien tot een heuse boom.

De gaai verstopt de eikels op allerlei plaatsen, vooral in de grond. De gaai in onze tuinen benut heel creatief ook andere verstopplaatsen. Plantenbakken of -potjes bijvoorbeeld, maar ook zijn gaaieneikels aangetroffen in een mandje met wasknijpers op het balkon. Al deze eikels vormen tot ver in het voorjaar zijn voornaamste voedsel. Zelfs onder een laag sneeuw weet de gaai de eikels meestal terug te vinden.

Experimenten toonden aan, dat de gaai gebruikt maakt van visuele bakens om de vruchten terug te vinden. En als hij in het voorjaar wat vergeetachtig wordt, dan brengen de kiemplantjes hem op het spoor van de verstopplaats. De gaai peuzelt de dan nog aanwezige zaadlobben van de zaailingen op. En de zaailing kan verder groeien tot een volwassen eik.

Je zou het niet zeggen, maar de kleurrijke gaai is toch écht familie van de zwarte kraai. Ze stammen beide uit de familie van raven en kraaien (Corvidae) en behoren tot de orde van de zangvogels.

Nu denk je bij zangvogels als snel aan soorten als merel, zanglijster, tjiftjaf of koolmees. Wie de gaai een beetje kent, weet dat hij kan schreeuwen en krijsen. Maar soms, als je geluk hebt, betrap je hem op een mooie maartse dag op een lief, zacht en innig liedje. Dat vergt een geoefend oor, want luid is het niet. Het is eerder een soort prevelen, en het lijkt uit de verte te komen.

Maar vanuit een boom of struik kan de gaai zo soms wel een half uur lang genoeglijk bezig zijn. En daarmee geeft hij nóg een onverwachte talent bloot: de kunst van het imiteren. Zijn melodietjes zijn voor bijna honderd procent gestolen van andere zangvogels. Wie een beetje bekend is met vogelgeluiden, herkent er allerlei soorten in. Tot aan de zanglijster toe. Voor dit genoegen moeten we nog wat geduld hebben. Eerst maar eens de herfst en winter doorkomen. Met misschien af en toe een bezoekje van de gaai in de tuin of het balkon. Om er z’n eerlijk verdiende kost op te halen.