De boomkruiper, een bijzondere stamgast

Willen we iets meer te weten komen over dit fraaie, muisgrote vogeltje dat bijna uitsluitend in bomen leeft, dan moeten we toch beginnen bij de boom zelf. Bomen in onze omgeving zijn zó vanzelfsprekend dat we soms vergeten hoe groot de diversiteit aan leven is die erin schuilgaat. Een goed doorleefde wilg of eik kan een thuis zijn voor wel meer dan driehonderd soorten insecten en spinnetjes, van minuscule luizen tot grote kevers. Ze eten er van bladeren, naalden, knoppen of zaden, weer andere vinden hun voedsel van takjes. Ze zetten eitjes af die vroeg of laat larven worden en zich weer verpoppen. En in allerlei holtes, kiertjes en spleten vinden veel insectensoorten de ideale schuilplaats om te overwinteren.

En zo komen we vanzelf bij de boomkruiper. Want als geen ander is dit vogeltje gespecialiseerd in het opsporen en verorberen van al dat insectenleven dat in bomen schuilgaat. Vooral bomen met een ruwe bast zijn bij dit klimmertje geliefd.

De boomkruiper, je moet er echt wat moeite voor doen om dit onopvallende vogeltje in de smiezen te krijgen. Meestal is hij te vinden langs de boomstam, met zijn prachtige, ivoorwitte onderzijde van ons afgewend. Zijn grijsbruine, gevlekte rugzijde sluit naadloos aan bij de boomschors, en zie hem zo goed gecamoufleerd dan maar eens te ontdekken. Soms helpt het als je hem hoort en zijn kenmerkende roepje (her)kent: een hoog, beetje ijl klinkend siet-siet brengt je vaak op het spoor.

Met wat geluk zie je hem dan van de ene boom naar de voet van een andere vliegen, vanwaar hij zich langs de stam een weg omhoog spiraalt om uit kieren en spleten insectjes, spinnetjes en larven te pikken. Daartoe is hij uitgerust met een ragfijn, spits en gekromd snaveltje dat tot in alle uithoeken van de bast zijn weg vindt. Andere bijzondere kenmerken helpen hem juist weer bij het klim- en klauterwerk. Zo hebben boomkruipers korte pootjes en relatief lange tenen met lange, gekromde nagels. Van de vier tenen staan er drie naar voren en maar één naar achteren. Ze klampen zich daarmee moeiteloos vast aan een verticale stam, daarbij geholpen door een lange staart met twaalf stevige staartpennen die extra houvast bieden.

Of je nu buiten woont of in de drukke stad, boomkruipers voelen zich al snel ergens thuis waar (liefst oudere) bomen staan. In het bos of park zijn ze er vanzelfsprekend, maar ook in een met bomen beklede straat of boomrijke stadstuinen maak je al snel kans op een ontmoeting. Ons land huisvest maar liefst tussen de 135.000 en 180.000 broedpaartjes.

Je zou hem ook vriend aan huis kunnen noemen wanneer ze, vindingrijk als ze zijn, een nestplaatsje hebben gekozen onder de dakpannen of achter een ventilatieopening in de gevel. Verder benutten boomkruipers allerlei andere gaten, holen en spleten in bomen of gebouwen voor hun nestje waar zes tot negen kleine boomkruipertjes opgroeien. Ook maken ze wel gebruik van nestkastjes waarbij de opening aan de zijkant zit, tegen het boomschors aan. Paartjes brengen regelmatig twee broedsels in het seizoen groot. De uitgevlogen jongen zoeken op enig moment hun heil in de directe omgeving of wat verder weg, tot in uitzonderingen enkele tientallen kilometers van hun geboortegrond. Boomkruipers zijn typische standvogels die jaarrond present zijn.

De dagen worden al merkbaar korter en de vorst maakt zich weer warm voor de winter. Kleine vogels van vedergewicht – de boomkruiper weegt slechts 9 gram – kunnen tijdens een koude winternacht wel tien tot twintig procent van hun lichaamsgewicht verliezen. Dat moet overdag weer snel worden aangevuld. De uren aan daglicht zijn in de winter evenwel schaars en dat vereist een maximale inspanning van de boomkruiper om toch voldoende eetbaars tussen de boomschors vandaan te peuteren. Energie aanvullen is één tactiek om de kou te overleven, zo min mogelijk warmte verliezen is een tweede vondst.

Tijdens koude nachten kruipen meerdere boomkruipers dicht tegen elkaar aan. Zo verkleinen ze het oppervlak dat blootstaat aan de kou en delen ze in elkaars warmte. Nog wat extra isolatie creëren de vogels door de veertjes wat los langs het lichaam te houden. Zo kunnen wel twintig boomkruipers tijdens koude nachten een slaappartijtje houden. Dat kan in een boomholte zijn, een luwe plek onder een tak, in klimop of op een beschut plekje tegen de muur. Boomkruipers weten voor een slaapplaats aan huis de warmste plekjes te vinden, bijvoorbeeld een stroom warme lucht die ontsnapt uit kieren of uit een open raam. Altijd formeren ze zich zó, dat de staartjes naar buiten wijzen. Zo’n slaapplaats oogt knus maar is pure noodzaak. De boomkruiper weet dat bij écht energie besparen alle beetjes helpen.