Aanvalsplan Grutto: er moet een tandje bij

Ook op de burelen van Vogelbescherming wordt deze spanning gevoeld. Gaat het Aanvalsplan Grutto slagen? Het Aanvalsplan Grutto, dat op initiatief van Pieter Winsemius (oud-minister van VROM), Vogelbescherming Nederland, It Fryske Gea en de Friese Milieu Federatie is opgesteld, met inbreng van provincies, landbouworganisaties en wetenschappers. Het plan dat redding moet bieden voor de weidevogels in ons land, waarvan de grutto de belangrijkste vertegenwoordiger is.

Het Aanvalsplan Grutto ziet er in een notendop zo uit: 35 gebieden van 1000 hectare zijn geselecteerd waar boeren en natuurbeheerders zich maximaal inzetten voor weidevogels. Open graslandgebieden, waar een weidevogelparadijs wordt geschapen door een hoog waterpeil en veel kruiden- en bloemenrijk grasland dat laat gemaaid wordt, zodat de jongen kunnen overleven. Langdurige overeenkomsten voor agrarisch natuurbeheer en een verhoogde melkprijs bieden boeren zekerheid van een goed inkomen.

Het enthousiasme was groot en het Aanvalsplan Grutto maakte daarom in 2022 een flitsende start, nadat de Tweede Kamer én de vorige minister van LNV Carola Schouten eind 2021 het plan omarmden en 70 miljoen euro toezegden voor de uitvoering tot 2027. Dat bedrag is nodig voor meer en beter weidevogelbeheer, dat door provincies via het agrarisch natuurbeheer uitgezet moet worden.

Maar nu dreigt de kar vast te lopen. Piet Spoorenberg van Vogelbescherming legt uit waarom. “Het plan mikt op 40% van de bedrijfsoppervlakte dat ingericht wordt voor weidevogels, dat hebben we echt nodig. Maar daarmee verliest een boer veel inkomen, want dit betekent dat er natuurlijk veel minder melk per hectare geproduceerd wordt. Dus moet de vergoeding vanuit de regeling voor Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) écht omhoog.”

En: de contracten, die nu maar hooguit voor 6 jaar worden afgesloten, zijn veel te kort. “Hierop kunnen agrarische bedrijven hun verdienmodel en investeringsplannen niet baseren. Er moet écht zicht komen op langetermijncontracten. Er wordt nu wel gesproken over een termijn van 12 jaar, maar 20 of 30 jaar zou nog veel beter zijn”, vindt Spoorenberg.

De zuivelindustrie loopt helaas ook nog niet erg warm voor het Aanvalsplan Grutto, alle mooie reclamepraatjes en -plaatjes met grutto’s en bloemen ten spijt. “PlanetProof van FrieslandCampina bijvoorbeeld is vooral gericht op het verminderen van de uitstoot van CO2 per liter melk – op zich uitstekend natuurlijk – maar niet op het verbeteren van de biodiversiteit en dus het leefgebied van de weidevogels. Boeren krijgen nu alleen een vergoeding voor het gras dat ze nu minder kunnen maaien. Maar dat ze minder melk kunnen produceren, wordt niet meegenomen in de vergoeding. De productie blijft hoog op de percelen, en dat is niet goed voor weidevogels”, aldus Piet Spoorenberg van Vogelbescherming.

Piet Spoorenberg ziet meer mogelijkheden om boeren tegemoet te komen als ze een deel van hun land inrichten voor weidevogelbeheer: “Vanuit het NPLG (Nationaal Programma Landelijk Gebied) zouden middelen beschikbaar moeten komen voor het Aanvalsplan Grutto. De overheid kan daarmee grond opkopen en dat dan voor een veel lager bedrag verkopen aan boeren die weidevogelbeheer willen doen. Bijvoorbeeld door de inzet van landschapsgrond, een belangrijk instrument uit het NPLG.”

Landschapsgrond is een tussenvorm van natuur- en landbouwgrond. De grond wordt afgewaardeerd met een kwalitatieve verplichting en de boer wordt hiervoor gecompenseerd. De grond blijft dus gewoon in agrarisch bezit en mag ook zo gebruikt worden, mits extensief. “Veel boeren zijn hier enthousiast over, omdat dit instrument hen de mogelijkheid biedt natuur- en vogelvriendelijk te boeren.”

Maar hoe zit het nu met de voortgang van het Aanvalsplan Grutto? Helaas loopt dat nog niet zo hard. Spoorenberg: “In Friesland zijn er nu twee gebieden waar agrarische collectieven en provincie bezig zijn met het opkopen en afwaarderen van de grond en om een verdienmodel te creëren voor de veehouders. In andere provincies en gebieden worden wel gesprekken gevoerd, maar duurt het allemaal wel lang. Mooi is wel weer dat in Oosterwolde (Gelderland) een groep boeren zelf aan de slag gaat met het Aanvalsplan Grutto. En daar word ik dan wel weer heel blij van, net zoals van baltsende grutto’s!”

De conclusie is toch dat er wel een tandje bij mag, nee móet. Op maandag 3 april ontmoet minister Van der Wal de initiatiefnemers van het Aanvalsplan Grutto tijdens een werkbezoek in een weidevogelkerngebied. De hoop is dat de minister, die zich inmiddels van haar realistische, daadkrachtige natuurbeschermingskant heeft laten zien, net zo enthousiast wordt voor het Aanvalsplan Grutto als haar voorganger Carola Schouten eerder. Want zeker is dat de grutto in dit land het niet zal redden zonder de inzet van boeren en natuurbeheerders, maar ook niet zonder die van de markt én de overheid.