Een nieuwe wet, een nieuwe editie ‘Vogels en de wet’

‘Beleidsneutraal!’ Dat is het jargon dat juristen en ambtenaren gebruiken om aan te geven dat er in de praktijk eigenlijk niets is veranderd, sinds de Wet natuurbescherming op 1 januari 2024 werd opgenomen in de veel bredere Omgevingswet. “Dat mag dan op papier zo zijn”, zegt de huisjurist van Vogelbescherming Nederland, Harm Dotinga, “maar zelfs voor insiders zoals ik, kent die nieuwe wet nog best veel verrassingen.” Om ook niet-juristen een beetje wegwijs te maken in de bescherming van wilde vogels en hun leefgebieden onder de Omgevingswet, schreef Dotinga een nieuwe editie van het naslagwerk Vogels en de wet.

“De vorige editie, uit 2008, was nog gebaseerd op de Flora- en Faunawet, de voorganger van de Wet natuurbescherming”, zegt Dotinga. “Die was dus ook echt wel aan een update toe. Bovendien was de vorige editie meer gericht op handhavers en opsporingsambtenaren. Met dit nieuwe naslagwerk probeer ik ook particulieren en bijvoorbeeld Vogelwerkgroepen te helpen om hun weg te vinden in het recht.”

In Vogels en de wet vinden de lezers een actueel overzicht van de geldende regels voor de bescherming van wilde vogels en hun leefgebieden. Daarnaast biedt het boek praktische informatie over wat te doen wanneer de buurman vindt dat jij de overhangende takken van jouw boom toch écht boven zijn tuin moet weghalen, terwijl daar een houtduif zit te broeden. “In het deel over de algemene bescherming van wilde vogels vind je bijvoorbeeld informatie over nestbescherming. Dan lees je dat het inderdaad bij wet verboden is om een nest te ‘beschadigen, vernielen of wegnemen’. Dat beperkt zich niet tot die bekende periode van 15 maart tot 15 juli. Als een houtduif broedt, dan broedt ‘ie. Punt uit. Het nest is die hele periode beschermd. Dat kan bij wijze van spreken dus best op 1 februari beginnen of tot 28 oktober duren.”

Kwesties als deze worden beschreven in het deel over ‘Bescherming van wilde vogels’. En daar kun je dus ook lezen dat het nest van bijvoorbeeld een steenuil 365 dagen per jaar beschermd is, ook als de vogels er níet broeden. Naast dat deel over algemene bescherming, bevat het boek een deel over bescherming van belangrijke vogelgebieden, zoals de bekende Natura 2000-gebieden.

Een derde deel gaat over de naleving van regels: wat kan je doen als je denkt dat iets of iemand in overtreding is? En nog beter: hoe kan je overtredingen voorkomen? “We zijn er per slot van rekening helemaal niet op uit om overtreders aan de schandpaal te nagelen, of om te klikken over mensen die op een verkeerd moment hun haag rooien. Het is veel dankbaarder werk, wanneer je misstanden en overtredingen kan voorkómen. Dat is veel effectievere bescherming van vogels.”

“De juridische bescherming van vogels staat aan de basis van onze vereniging”, benadrukt Dotinga. “We zijn in 1899 opgericht naar aanleiding van het oude gebruik om veren en andere delen van vogels op dameshoedjes te zetten, puur voor de sier. Voor die modegril werden zilverreiger- en sternkolonies gedecimeerd. In 1912 heeft dat geleid tot de eerste Vogelwet. Sindsdien zet Vogelbescherming zich in voor goede wetgeving voor de bescherming van vogels en hun leefgebieden en procederen we ook steeds vaker tegen misstanden. In het recentere verleden ging dat bijvoorbeeld tegen de mechanische kokkelvisserij in de Waddenzee, of nóg recenter: tegen de illegale spieringvisserij. Verder adviseren we collega’s en buitenstaanders over de handvatten in de wet om vogels effectief te beschermen.”

Met de nieuwe Omgevingswet is dat er dus niet per se eenvoudiger op geworden. Toch was dat wel de intentie van de wetgever. Dotinga: “Door verschillende wetten, niet alleen over natuur, maar ook over de bebouwde omgeving in die ene Omgevingswet samen te brengen, moest alles eenvoudiger worden. Maar voor een leek is het vooral onoverzichtelijk geworden.”

Volgens Dotinga is dat anno 2024 niet noodzakelijk een probleem. “Zie het maar als een moderne auto”, zegt hij. “Als gemiddelde bestuurder snap je toch ook helemaal niets meer van wat er allemaal onder de motorkap gebeurt? Gelukkig heb je daar gespecialiseerde garages voor. Met de wet is het niet veel anders. Je hoeft de wet niet te kunnen begrijpen, maar het is wel handig als je de weg kent naar de mensen of instanties die je verder kunnen helpen als je een juridisch probleem hebt bij het beschermen van vogels. Daar helpt deze nieuwe editie van dit boek hopelijk bij!”