Kijkerstress op de Camino de Santiago de Compostella

Nadat ik 10 jaar geleden besloot om de eeuwenoude pelgrimsroute naar Santiago de Compostella te lopen en aan vogelvrienden vertelde dit zonder verrekijker te willen doen, bleek dit een gevoelige snaar te raken. Zonder een zwaar fototoestel 900 kilometer lopen, konden ze begrijpen*. Maar hoe kon ik nu 5-6 weken in Spanje rondlopen, tijdens de najaarstrek, zonder een verrekijker?

Een oudere vogelvriend uit Engeland, de belichaming van een superfanatieke vogelaar, nam dit zelfs zo hoog op, dat hij nagenoeg wekelijks contact opnam met de vraag of ik er echt zeker van was. Toen ik hem opzocht in Norfolk voordat ik vertrok, werd ik direct naar een verrekijkerwinkel gereden. Hij was in de weken daarvoor op onderzoek uitgegaan en had de beste lichtgewicht verrekijkers getest. Ik moest en zou er doorheen kijken om het zelf te ervaren.

Inderdaad, de door hem gekozen verrekijkers waren boven verwachting, zowel optisch als wat betreft gewicht. Maar voor mij stond deze reis juist in het teken van loslaten en vooral geen ballast meenemen. Na hem bedankt te hebben, vertrok ik verrekijkerloos uit de winkel.

Ik begreep hem maar al te goed, ik heb hetzelfde vogelaarsbloed. Sinds ik in mijn kinderjaren gegrepen werd door vogels, was ik onafscheidelijk van een verrekijker. Waar ik was, was mijn verrekijker. Bij elke trip, zowel lokaal als ver weg, pakte ik mijn verrekijker als eerste in.

Eerst zware logge kijkers, even breed als m’n tienerborstkast, maar op mijn 18e was daar een eerste ‘echte’ kijker, gekocht met mijn inkomsten als vakkenvuller. Een tweedehands Zeiss 10x40 en de standaarduitrusting van elke ‘serieuze’ vogelaar in die tijd. Een verrekijker laat een wereld opengaan, een goede verrekijker geeft de vogelwereld nog eens extra glans.

Een verrekijker NIET meenemen, stond niet in mijn woordenboek, vandaar dat ik de Camino wilde lopen zonder een kijker. Kijken wat er gebeurt.

Aangekomen in Zuid-Frankrijk had ik twee dagen om langzaam ‘in te lopen’ voordat ik de 1057 meter hoge Roelandpas in de Pyreneeën over moest steken; niet al te hoog, maar voor veel ongeoefende pelgrims het eindstation met (voet)blessures door het steile stijgen en dalen.

Lopend naar het Franse grensdorp Saint-Jean-Pied-de-Port merkte ik niet alleen door het landschap dat ik dichter bij de bergen kwam, maar ook door de trekvogels die steeds algemener werden, opgehoopt tegen een natuurlijke barrière. Hoe dichter bij de Pyreneeën, hoe meer gekraagde roodstaarten en bonte vliegenvangers; zelfs tot in de tuinen van de dorpjes. In de laatste kilometers voor de voet van de Pyreneeën had ik letterlijk het gevoel alsof ik een trechter liep met 100-en bonte vliegenvangers langs de weg in de vallei. Maar ook een groep zwarte ooievaars vloog over, op weg naar het zuiden.

Niet alleen pelgrims volgen hier de Camino, het is ook een onzichtbare snelweg van trekvogels. Zij weten precies waar ze zijn, waar ze heen gaan en over welke pas in de Pyreneeën ze vliegen, ook al is het de eerste keer in hun leven dat ze deze reis maken. Het onzichtbare is voor hen zichtbaar.

Op de dag van de beklimming van de Roelandpas vertrok ik al voor zonsopkomst naar boven. In het eerste licht vloog een rode wouw vlak boven de grond richting de pas omhoog, een gunstig teken voor een goede trekdag. Groepen geelgorzen en graspiepers trokken laag over de grond vlak langs me naar boven. Midden tussen de vogels omhooglopend richting een bergpas, vogeltrek kijken op zijn best.

Boven op de pas trokken niet alleen groepjes tapuiten mijn aandacht. Er stonden ook rijen met betonnen muurtjes. Dat bleken vele 10-tallen ‘schuilplaatsen’ voor jagers te zijn. Zij hadden precies het punt uitgekozen waar vermoeide trekvogels laag over de pas Spanje invliegen. Vooral houtduiven worden hier in late najaar massaal geschoten en vermoedelijk verder alles wat ook in die periode langskomt.

Malta was altijd een begrip als een plek waar trekvogels massaal werden afgeslacht, maar ik ben er meer en meer achter gekomen dat het in de meeste Europese landen een oorlogsgebied is voor trekvogels en Spanje hoort daar zeker bij. Het jachtseizoen in Spanje was nog niet begonnen, maar mijn vogelaarshart deed zeer tijdens de afdaling.

In het Spaanse laagland zag ik in het verlengde van de pas vooral roofvogels in een rechte lijn naar het zuiden vliegen. De noordelijke trekvogels die zich opgehoopt hadden voor de pas, waren hier verdwenen en vervangen door meer typische Zuid-Europese vogelsoorten als hop, grijze gors en Provençaalse grasmus.

Hoe langer ik liep, hoe rustiger mijn energie werd en hoe dichterbij de vogels kwamen. Als ik ergens rustig zat, kwamen vogels uit het bos of struikgewas geregeld een kijkje nemen, soms tot binnen armafstand. Ook tijdens het lopen gingen vogels niet opzij en bleven onverstoord bezig. Een verrekijker was nergens nodig. Sterker nog, het ontbreken ervan gaf een diepere dimensie aan de waarnemingen.

Door mijn ervaringen begreep ik beter hoe de Nederlandse pioniers op vogelaarsgebied, zoals Jac P. Thijsse en Jan Kist, maar ook de Katwijkse nestor Jo Rampen, hun vogeltijd hebben beleefd. Als jonge tiener kon ik me niet indenken hoe ze zonder de optiek van nu alle vogelsoorten konden herkennen en in detail observeren, laat staan zeldzaamheden vinden en correct determineren.

Maar de oude garde verstond wél de kunst van het zijn, het verstillen in de natuur en het ongezien benaderen en in de nabijheid verblijven van vogels. Een kunst die veel mensen niet meer beheersen, zoals duidelijk is als je een willekeurig natuurgebied in Nederland of elders in de wereld bezoekt.

De eerste keer dat ik echt voelde dat ik de juiste keuze had gemaakt om geen verrekijker mee te nemen, was tijdens een lunchpauze op de Roelandpas. Terwijl ik zat te kijken naar een stroom vale gieren, die langs de bovenkant van een steile helling voorbijgleden, dacht ik: wat als er nu een lammergier voorbij zou komen? Zou ik die herkennen zonder kijker? Zou ik het niet jammer vinden als ik zo’n prachtige soort niet goed in beeld kreeg?

Lang hoefde ik niet te wachten. In de stroom van 100-en vale gieren gleed onverwacht, want zeldzaam zo ‘laag’ in de Pyreneeën, een adulte Lammergier mee. De vogel was niet alleen onmiskenbaar qua vorm maar ook in prachtig licht te zien, waardoor het oranjerode lichaam en de kop eruit knalden. Mijn vogelaarshart gloeide op en een warm geluksgevoel verspreidde zich door mijn lichaam. Dit was het teken dat ik nodig had om verder te gaan.

Met een grote glimlach pakte ik mijn spullen en liep met mijn rugzak Spanje in, op weg naar Santiago de Compostella. Het zou helemaal goed komen met mij zonder verrekijker.

*De vogels bij dit blog zijn door mij op andere locaties en andere momenten gefotografeerd.

[Volgende maand gaat het blog van Marc Guyt over Happy Island.]