Landschapspijn? We pikken het niet meer!

Kale, stille en kleurloze velden zonder grutto’s en jubelende veldleeuweriken die de lente aankondigen. Het is allang geen schrikbeeld meer maar bittere werkelijkheid in het grootste deel van het Nederlandse boerenland: landschapspijn! Boeren werken steeds intensiever om uit te komen, de overheid schiet te kort en Europa loopt achter met de vergroening van de landbouw. Dan doen we het maar zelf! - denken gelukkig steeds meer mensen. 

Zoals Land van Ons, een coöperatie die landbouwgrond aankoopt. Iedereen kan inleggen, op de aangekochte grond wordt geboerd op ecologische basis zodat bodem en biodiversiteit kunnen herstellen. Of Herenboeren, waar een groep mensen gedeeld eigenaar is van een boerderij, een kleinschalig gemengd bedrijf waar duurzaam en natuur-gedreven geproduceerd wordt. En Limburg Bloeit Op, dat zich inspant om burgers, boeren, toeristen, gemeenten en bedrijven met elkaar te verbinden om samen te werken aan een mooier Zuid-Limburg. Via steunpakketten voor agrariërs die kruidenrijke akkerranden, akkers en graslanden realiseren. En vierkant achter de weidevogel, een initiatief van Agrarisch Natuurfonds Fryslân waar sympathisanten vierkante meters weidegrond kopen bij boerenlandvogelboer Murk Nijdam. Zodat dit kleinschalige, extensieve bedrijf bomvol weidevogels kan blijven bestaan. En zo zijn er meer!  

“De consument wil wel hoor, die geeft echt wel om zijn omgeving.” Zegt Michel Penterman, directeur van Boeren van Amstel. Eenentwintig boeren uit Amstelland bouwden met steun van onder andere Vogelbescherming een zuivelfabriek in Ouderkerk aan de Amstel. Het doel is melk te leveren aan Amsterdam en omstreken. “We maken geen melk, zeg ik altijd, we zorgen voor de natuur door zuivel te produceren en die met een kleine toeslag te verkopen. Die plus steken de boeren in de achtertuin van de Amsterdammers. Het product is lokaal en de opbrengst wordt in je eigen buurt gestoken, je hebt er dus twee keer lol van!” 

De zuivel van Boeren van Amstel wordt geserveerd in veel cappuccino’s in de horeca en is bij meer dan 170 supermarkten in de omgeving van Amsterdam te koop. Eitje dus om als local die melk en yoghurt in je karretje te doen. Wat kunnen mensen nog meer doen? “Denk erover na, praat erover met elkaar”, aldus Michel. “Waarom komt zoveel zuivel in onze supermarkten van ver? Willen we dat eigenlijk wel? Wat is de foodprint van het eten op je ontbijttafel?” In de podcastserie die speciaal is gemaakt over de Boeren van Amstel hoor je wat Amstelland zo’n uitstekend gebied maakt voor weidevogels. “Ik ben een buitenmens, maar vogels waren voor mij een onontdekte schat”, zegt Michel eerlijk. “En nu vind ik het jammer dat grutto’s en tureluurs in de zomer weer wegvliegen!” 

Je bent een toffe peer als je goed voor de aarde zorgt. Dat was zo ongeveer de gedachte die de bedenkers van Aardpeer hadden. Volgens Danielle de Nie, mede-initiatiefnemer van Aardpeer, willen veel boeren natuurvriendelijker gaan werken. “Vaak ontbreekt ze fysiek de ruimte. Voor extensiever boeren, met oog voor natuur, heb je meer grond nodig om dezelfde opbrengst te halen.” Het doel van Aardpeer is om de transitie naar natuurvriendelijke landbouw te versnellen door partijen te verzamelen die grond voor dit doel ter beschikking stellen.

“Stichting BD Grondbeheer maakt het bijvoorbeeld mogelijk dat mensen een obligatie kunnen kopen waarmee grond wordt aangekocht. Iedereen kan op die manier bijdragen en ervoor zorgen dat grond voor minimaal zeven generaties ‘in de kluis’ gaat. Je stopt je geld letterlijk in de aarde.” Die grond wordt vervolgens tegen een eerlijke prijs aan boeren verpacht, die met oog en liefde voor bodem, natuur en vogels aan het werk gaan.

Boeren maken een plan om hun hele bedrijfsvoering te verduurzamen. Aardpeer is een samenwerkingsverband van onder meer Wij.land, Stichting BD Grondbeheer, Triodos Regenerative Money Centre en Herenboeren. Vogelbescherming ondersteunt het initiatief met advies. Danielle: “We nodigen particulieren, organisaties en grondeigenaren die ons initiatief interessant vinden van harte uit om met ons mee te doen. Aardpeer is een heerlijke vergeten groente, die enorm woekert en een rijke oogst oplevert. We hopen dat dat met dit initiatief ook gaat gebeuren!” 

‘De Ooijpolder bij Nijmegen is het visitekaartje voor het Nederlandse rivierenlandschap. Zowel langs de rivier de Waal als binnendijks is veel natuur ontwikkeld. Koeien grazen op bloemrijke graslanden waar veel insectensoorten zoemen en volop weidevogels leven, waaronder patrijzen. De boeren krijgen goede prijzen voor hun producten.’  

Dit is in het kort het panorama dat het burgerinitiatief Naar een duurzame Ooijpolder voor zich ziet in 2030. Chris van der Heijden, een van de oprichters: “Ik fiets vaak door de polder en ik zag alles achteruitgaan. Nooit zie ik meer een patrijs, weidevogels zijn zo goed als verdwenen. Een oproep onder de leden van Vogelwerkgroep Rijk van Nijmegen leverde veel reacties op.” 

Het initiatief opereert als een verbinder, een soort smeerolie achter de schermen en concentreert zich op drie projecten: streekzuivel, waterpeil en voedselbossen. Ze brengen contacten uit hun netwerk uit politiek, (boeren)bedrijven en bewoners met elkaar in verbinding. “Bijvoorbeeld in de Ooijse Graaf, een moerasgebied waar boeren omheen zitten. We willen het gebied samen met ARK Natuurontwikkeling duurzamer en natuurvriendelijker inrichten om het onder meer moerasvogels als de woudaap beter naar de zin te maken. Voor de vergroting van het rietmoeras is het belangrijk het waterpeil te verhogen. Daarnaast willen we groene verbindingslinten van hagen, struiken en bloemen aanbrengen. En samen met andere actieve buurtbewoners voedselbosjes opzetten en nieuwe wandelpaden realiseren. Zodat het over tien jaar geen panorama meer is maar een echt plaatje waar iedereen van profiteert.” 

De hoge grondprijs maakt het lastiger voor boeren om natuurvriendelijk te gaan werken. Weidevogelvriendelijk beheer kost gewoon geld. Een hogere waterstand, minder vaak maaien en gras vol bloemen, kruiden en insecten zijn goed voor de vogels. Maar deze rijke weide levert minder eiwit op voor de koeien, dus minder melk, dus minder inkomsten voor de boer.

“Hier kan het Rijke Weide Vogelfonds helpen. Financiers die weidevogels en een natuurrijk boerenland een warm hart toedragen bundelen hun krachten in dit fonds. Dat koopt grond op plekken die belangrijk zijn voor weidevogels, bijvoorbeeld in de Onnerpolder bij Groningen en in Idzega in Friesland, en verpacht die tegen een aantrekkelijke prijs. Vogelbescherming adviseert het fonds over geschikte locaties en passend beheer,” licht Sandra Peters, relatiebeheerder bij Vogelbescherming, toe.

Ze is blij met deze samenwerking en de mooie resultaten. “De grond blijft boerenland en er worden goede afspraken gemaakt met de boeren die het land pachten. Zij beheren het land zó dat kieviten, tureluurs, veldleeuweriken en natuurlijk grutto’s er kunnen broeden en hun kuikens er veilig kunnen opgroeien.”