Wielewaal
Eurasian Golden Oriole, Oriolus oriolus - Wielewalen (Oriolidae)
Rode lijst
Het geluid van de wielewaal is bekender dan de vogel zelf. Wielewalen zijn verborgen levende vogels die zich voornamelijk in de bovenste lagen van boomkronen ophouden. Ze zijn opvallend geel-zwart, 'tropisch' gekleurd, maar dat is een uitstekende camouflage voor omhoogkijkende mensen. Onze wielewaal is de enige vertegenwoordiger van de wielewalenfamilie die in de gematigde zone voorkomt.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Adulte mannetjes zijn geel van kleur met zwarte vleugels en staart. Onvolwassen vogels en vrouwtjes zijn minder fel gekleurd en hebben groenige bovendelen en vuilwitte onderdelen met fijne streping. Wielewalen hebben een rode snavel, die bij juvenielen vaal is. Houdt zich voornamelijk hoog in boomtoppen op en vaak alleen in een schicht te zien. Vliegt over lange afstanden in een licht golvende vlucht.
Geluid
Hoboachtig gefluit, lager en vloeiender dan merel. Daarnaast gaaiachtig gekrijs en spechtachtige roepen.
22-25 cm
Leefwijze
Broeden
Legt eieren vanaf mei. Heeft één, bij uitzondering twee legsels van meest 3-5 eieren. Het buidelvormige nest bevindt zich goed gecamoufleerd hoog in de boom. Grootbladige populieren zijn in Nederland populair. 'Mantelzorg' is onder wielewalen heel gewoon; jongen van het vorige jaar helpen bij het uitbroeden en voeden van jongen van de nieuwe generatie. Vooral in open gebieden, waar relatief grote afstanden worden afgelegd om voedsel te vinden, komt dit bijzondere gedrag veel voor.
Leefgebied
De wielewaal bewoont liefst vochtige, structuurrijke loofbossen; vaak zijn slechts een of twee boomsoorten dominant. Juist hier kunnen bladminnende insecten, waar wielewalen van profiteren, massaal voorkomen. Water in de buurt is een pre; rivierbegeleidende ooibossen, zoals je ze veel in Oost-Europa aantreft, vormen een ideaal habitat. Periodieke overstromingen zorgen er voor een gevarieerd bos qua leeftijdsamenstelling en structuur (maar niet qua soortsamenstelling) waarbij verschillende successiestadia
naast elkaar worden gevonden.
Voedsel
Voornamelijk nachtvlinders en rupsen, maar ook fruit, zoals bessen.
Vogeltrek
In juli-augustus trekken Nederlandse wielewalen weg naar tropisch Afrika om daar te overwinteren, vooral Oost-Afrika, als een van de weinige Nederlandse soorten. Eind april/begin mei keren ze weer terug. Nauwelijks doortrekkers zijn er, Nederland bevindt zich aan de noordwestelijke rand van het verspreidingsgebied.
Cursus Vogels in Nederland
Verspreiding en aantal
vrij schaarse broedvogel | wegtrekkend
De wielewaal is al enkele decennia op zijn retour in Nederland en de aantallen zijn in die periode gehalveerd of erger. Er zijn duidelijke verschillen in trends tussen biotopen en regio’s. In sommige gebieden geldt de soort als uitgestorven. Bossen op droge zandgronden worden massaal verlaten, ten gunste van bijvoorbeeld populierenbossen in de Flevopolder en bij het Lauwersmeer. De laatste tien jaar een lichte toename.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 1700-3100 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | aantal onbekend |
| Doortrekkers | Broedvogel - wegtrekkend |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Leeft verborgen. Vind hem in een Twents of Achterhoeks bos door te luisteren naar zijn zang ('duudeljo').
In Europa
Het verspreidingsgebied van de wielewaal strekt zich uit van het Iberisch Schiereiland, via Frankrijk en de Benelux tot aan het zuiden van Finland. In oostelijke richting komt de wielewaal voor tot aan India en het Altai-gebergte. De grootste aantallen worden in Europa gevonden in Bulgarije, Wit-Rusland en Spanje, maar ook Duitsland en Hongarije herbergen flinke aantallen.
Meer informatie
Bescherming
De wielewaal staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'kwetsbaar'.
De afname in het agrarisch landschap heeft vermoedelijk gedeeltelijk te maken met verlies aan broedbiotoop (hoogstamboomgaarden en houtwallen). In het bos heeft het mogelijk te maken met verdroging (grootste verliezen in droog eiken-berkenbos en gemengd bos). Verder is de voedselsituatie voor de wielewaal een belangrijke factor. De kans bestaat dat de wielewaal te vaak de steeds eerder vallende rupsenpiek mist omdat hij als langeafstandstrekker te laat in zijn broedgebied aankomt. Over de problemen tijdens de trek en in de overwinteringsgebieden is nog niet genoeg bekend. Jacht en ontbossing spelen vermoedelijk een rol in de afname van deze soort.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Veel is nog onbekend om de wielewaal effectief te kunnen beschermen. Vogelbescherming pleit daarom vooralsnog voor de meest praktische beschermingsmaatregel: het in stand houden en creëren van geschikte habitats voor de wielewaal: vochtige loofbossen van voldoende oppervlakte, en de door natuurbeschermers vermaledijde populierplantages. Om de bescherming van deze vogel internationaal mogelijk te maken, heeft Vogelbescherming een belangrijke rol gespeeld in de totstandkoming van het het ‘Actieplan voor Afrikaans-Euraziatische landvogels', zoals dat in 2014 werd aangenomen door de Conventie van migrerende diersoorten. Landvogels zoals de wielewaal kunnen daar langs de gehele trekweg van gaan profiteren.
Wat kun jij doen
Terreinbeheerders en overheden kunnen helpen door voldoende geschikt habitat voor deze soort in stand te houden, zoals vochtig loofbos van voldoende oppervlakte. Nederland kan zich internationaal sterker maken om bejaging in het Middellandse Zeegebied te bestrijden.
Meer weten?
Actuele berichten
- Nu te zien: de wielewaal
- In het Horsterwold lonken appelvinken en wielewalen
- Het regent... wielewalen
- Veertien ‘rode-lijsters’ in één wandeling
Downloads
- Wielewaal - artikel Vogelnieuws 2011-02 (pdf, 142 Kb)
Eropuit met MijnVogelvinder.nl
Wet- en regelgeving
De wielewaal is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn wielewalen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de wielewaal wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van wielewalen zijn alleen gedurende het broedseizoen beschermd. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal