Turkse tortel, houtduif en holenduif
Inhoud van deze tuinvogelles
Nederlands nieuwste duif
Iets meer dan een halve eeuw geleden werd de eerste Turkse tortel in ons land gesignaleerd. Vogelliefhebbers spoedden zich vanuit heel Nederland naar Harderwijk, want daar was in 1950 het eerste paartje neergestreken. Daarna ging de verspreiding razendsnel. Nu broeden er meer dan 150.000 paartjes en is hij niet meer weg te denken uit het huidige stadsbeeld.
De Turkse tortels konden zich zo snel over Europa en Nederland verspreiden omdat ze leven in dorpen en steden in de overgangszone van de stenen stad – domein van de stadsduiven – naar de groene parken en villawijken – leefgebied van de houtduiven. Deze overgangszone was een soort niemandsland en dat kwam de Turkse tortel goed uit. De Turkse tortel wordt dan ook veel gezien in tuinen en op daken.
Ring om de nek
Turkse tortels zijn heel gemakkelijk te herkennen: kleine, beige duiven met een zwart-witte ring om de nek. Ze zijn slanker dan de holenduif en de houtduif en de beige kleur is ook heel anders dan de blauwgrijze tinten van de holenduif en houtduif. Er is nog wel een andere tortelduif die qua postuur op de Turkse tortel lijkt. Dat is de zomertortel. Maar deze tortelduif is met zijn bruine flanken en roodomrande ogen al snel van de Turkse tortel te onderscheiden. Bovendien is de zomertortel (what’s in a name?) alleen in de zomer in Nederland te zien. Met de zomertortel gaat het helaas niet zo goed. Vogelbescherming zet zich in om de omstandigheden voor deze zeldzaam geworden trekvogel te verbeteren (zie ‘Vogelbescherming knokt voor de zomertortel’).
Koeren als een koekoek
Turkse tortels vallen vooral op als ze hun korte baltsvluchten maken. Ze vliegen dan met luid klapperende vleugels naar boven om vervolgens een beetje lacherig ‘kuu kuu kuu’ te roepen en weer naar beneden te zeilen. Dit baltsen doen ze het hele jaar door, want er wordt het hele jaar door aan het nageslacht gewerkt. Het is zelfs zo dat de Turkse tortels die in het vroege voorjaar worden geboren, zelf in het najaar al jongen kunnen hebben! De zang van de Turkse tortel bestaat uit een vriendelijk gekoer dat in de verte een beetje aan de koekoek doet denken.
Roep van de turkse tortel
Vogelbescherming knokt voor de zomertortel
De mooiste duif van Nederland komt helaas maar zelden in onze tuinen. De zomertortel is meer een bosvogel. Hij heeft een subtiel getekend 'zebra'-vlekje op de nek, een warme kastanjebruine rossige rug, een markante witte staartrand en een wijnrode keel en borst. De verhoudingen van dit prachtige duifje lijken beter te kloppen dan bijvoorbeeld die van de houtduif. De zomertortel is een trekvogel. Het is de enige lange afstandstrekker van alle Europese duivensoorten. Hij overwintert in Afrika ten zuiden van de Sahara en keert in mei terug in Nederland. Voor de korte periode dat ze hier zijn, zijn ze buitengewoon productief. Ze brengen soms in een paar maanden wel twee legsels groot.
Helaas gaat het niet goed met de zomertortel. Hij is de afgelopen decennia niet achteruit gegaan maar gehold! Van 50.000 paar naar minder dan 10.000 nu. Hoe komt dat? Ten eerste door de veranderde landbouw in Nederland en de rest van Europa. Bijna overal zijn de onkruidzaden, het belangrijkste voedsel, verdwenen. Vervolgens worden ze in de landen rondom de Middellandse Zee tijdens de trek heftig bejaagd. Droogte in overwinteringsgebieden in Afrika zorgt ook voor problemen. Vogelbescherming Nederland probeert deze drie oorzaken allemaal aan te pakken. Hoe? Dat lees je hier.
Luidruchtige opvliegers
Een houtduif die vanuit een boom of struik opvliegt, is met de ogen dicht te herkennen. Er is geen andere vogel die zo luidruchtig het luchtruim kiest. De vleugels slaan wild tegen de takken en bladeren. Vooral ’s nachts schrik je je een ongeluk van zo’n opvliegende houtduif. Maar die onstuimige stunteligheid is schijn: ze gebruiken het vleugelklappen als alarmsignaal voor soortgenoten.
Een houtduif is al van veraf in de vlucht te herkennen aan de brede witte baan over de vleugel. Ook de zwarte staartrand valt extra op omdat deze wordt gescheiden door een licht randje van de grijze staart.
Pluizige pubers
Houtduiven bouwen het hele jaar door nesten. Meestal lukt het ze pas in het najaar om hun jongen te laten uitvliegen. Dan zijn belagers zoals gaaien en kraaien minder op nestjacht en druk met andere zaken. In augustus en september zijn dus meestal de eerste jonge houtduiven te zien. Ze zien er een beetje puberachtig uit. Wat slanker dan hun ouders, met soms nog een paar nestpluizen op de kop en nog zonder de witte ring om de nek. Volwassen houtduiven kunnen snel worden verward met holenduiven. Maar let op de nek en je ziet het meteen. De holenduif mist het wit in de nek. In de vlucht is het nog gemakkelijker. De brede witte vleugelbaan van de houtduif ontbreekt bij de holenduif.
Lekker tortelen
Als mannetjeshoutduiven vechten – en dat doen ze regelmatig – doet dat denken aan een bokswedstrijd. Om de beurt geven ze elkaar een lel met een vleugel en die klappen zijn op grote afstand te horen. Zo’n gevecht kan minuten duren. Het wordt kennelijk op punten beslist, want niemand heeft ooit een houtduif knock-out zien gaan. Uiteindelijk ruimt een van de twee het veld. Met vrouwtjeshoutduiven gaan de mannen heel anders om. Zachtjes koerend, bijna brommend, zit het mannetje verstopt in een conifeer om zo een vrouwtje naar het doorzichtige takkennest te lokken. Daarna wordt er samen langdurig verder gekoerd en gekroeld. Het lage, zware gekoer van houtduiven weerklinkt in veel wijken en tuinen. Je herkent het wellicht meteen als je het hieronder afspeelt.
Geluid van de houtduif
Maak van jouw tuin een driesterrenrestaurant
In het najaar bouwen veel trekvogels vetreserves op voor de zware reis naar het zuiden. Ook de vogels die hier ’s winters blijven, moeten in de herfst goed eten om die schaarse tijd door te komen. De herfst is oogsttijd, ook voor vogels! In een vogelvriendelijke tuin staan daarom volop zonnebloemen, grassen, kaardenbollen, distels, elzen en haagbeuken. Plant ook meidoorn, hulst, lijsterbes en dwergmispel: hun suikerrijke bessen zijn een feestmaal voor vogels. Ben je ruim ‘betuind’ en heb je een of meer fruitbomen? Oogst dan niet alles, maar laat wat fruit voor de vogels hangen en liggen. Geen fruitbomen? Geen probleem. Klokhuizen, rimpelige of zelfs rotte appels of peren ‘van de schaal’ zijn een prima alternatief. De beloning is groot: vooral merels en spreeuwen zijn geweldig om naar te kijken als ze razendsnel het fruit aanvallen en het zo vlug mogelijk naar binnen schrokken. Let op: snijd appels niet in kleine stukjes, want dan kunnen vogels zich verslikken.
Postduif lookalike
Holenduiven komen algemeen voor, maar ze zijn heel gemakkelijk over het hoofd te zien. Er broeden ongeveer 40.000 paartjes verspreid over heel Nederland. In het winterhalfjaar komen daar nog eens meer dan 100.000 vogels bij. Toch zijn er heel wat mensen die nog nooit een holenduif hebben gezien. Ze worden namelijk al snel versleten voor postduiven. Dat is niet zo verwonderlijk, want ze hebben hetzelfde formaat. Alleen bestaat een groep postduiven meestal uit een bonte mengeling van blauw, rood en wit, terwijl holenduiven allemaal hetzelfde uiterlijk hebben. Ze zijn egaal grijsblauw met een klein beetje groen in de nek. Ze hebben geen witte nekring zoals houtduiven.
Zacht koeren
Als ze wegvliegen, maken holenduiven met hun vleugels een zacht en hoog fluitend geluid dat je alleen hoort als je er dichtbij bent. Dat gebeurt echter zelden, want holenduiven zijn vrij schuw en knijpen er al snel tussenuit. Maar hun lage en ritmisch gekoer – dat lijkt op dat van een stadsduif – is wel vaak te horen. Een herhaald zacht 'hoe-hoe-hoe'.
Geluid van de holenduif
Tuinvogelkijktips van Nico en Camilla
Duiven worden altijd een beetje onderschat. Wie ze met een verrekijker bekijkt ontdekt echter de schoonheid en de fraaie details. Let bijvoorbeeld eens op het kleurenpalet rond de snavel van de houtduif. Bovendien zijn duiven heel bijzondere vogels met unieke eigenschappen en leuk gedrag.
Baltsvluchten van dichtbij
Van weinig vogels zijn de baltsvluchten zo gemakkelijk te bestuderen als van de houtduif en de Turkse tortel. Ze doen het namelijk recht boven onze huizen en tuinen. En ook nog eens vaak. Let eens op zo’n stoere houtduif die met fanatieke en snelle vleugelslagen een aanloop neemt, hoogte wint, op het hoogste punt luid met zijn vleugels kleppert en dan met de borst vooruit en gestrekte vleugels een mooie boog door de lucht zweeft, om vervolgens weer af te dalen. Als je het baltsboogje eenmaal herkent, zul je het veel vaker zien.
Drinkende duiven
Als je een waterschaal in de tuin hebt staan, kun je het van dichtbij zien. Duiven zijn de enige vogels die kunnen drinken zonder hun kop op te tillen.
Lopende duiven
Let eens op hoe grappig duiven zich lopend voortbewegen. Hun kop beweegt namelijk schokkend mee op de maat van hun voetenwerk.
Duiven geven melk
Briljant, want zo kunnen ze ook in de winter jonkies groot krijgen. Duivenmelk komt niet uit een uier, maar uit de krop van de duif. Dat is een verbreding bovenin de keel, waar de jongen de melk uitpikken. Daarom kunnen ook mannetjes het produceren. En de melk zelf is eigenlijk ook geen echte melk, het is meer een prutje van huidcellen met veel vet en eiwit. Maar er zitten wel antistoffen in, net als in moedermelk, en zo krijgen de jonge duiven wat bescherming mee tegen allerlei ziekten.
Nestelende duiven
De naam holenduif zegt het al. Zij gebruiken holtes in bomen, nestkasten, oude gebouwen en zelfs konijnenholen om te nestelen. Turkse tortels en houtduiven maken daarentegen nesten in bomen en struiken. Vooral houtduiven zijn meesters in het maken van instabiele rommelige nesten die bij het minste of geringste uit de boom kukelen. Houtduifnesten zijn soms open en bloot zichtbaar (en worden dus ook best vaak leeggeroofd) en zijn vaak in tuinen met wat bomen en struiken te vinden.
Tortelen
Duiven zijn romantische rakkers die hun hele leven bij elkaar blijven en langdurig lekker knus samen kunnen tortelen. De hofmakerij is een tedere aangelegenheid die gepaard gaat met koergeluiden en buigbewegingen.
Duiven in de tuin
Met bijvoeren zijn duiven vrij gemakkelijk naar een tuin lokken. Zo zijn ze goed te bestuderen en van dichtbij te bekijken. Strooi eens een zaadmengsel, gewoon op de grond, dat werkt het best.
Vogelboeken en -gidsen
Ben je op zoek naar een goed boek over vogels of de natuur? Vogelbescherming heeft een uitgebreid en gevarieerd aanbod in onze winkel en onze webshop.
Nationale Tuinvogeltelling
De Tuinvogeltelling: jaarlijks tellen tienduizenden mensen de vogels in hun tuin, zodat Vogelbescherming en Sovon informatie krijgen om ze beter te beschermen. Daarnaast is het ontzettend leuk én het is makkelijk, dus iedereen kan meedoen.
Test je kennis
Vogelkennis bouw je langzaam op. Hieronder 5 vragen om je kennis over tuinvogels verder te verrijken. De vragen gaan deels over deze les en deels over nieuwe kennis. Soms moet je dus misschien iets opzoeken. De online vogelgids van Vogelbescherming kan daarbij handig zijn.
Volgende keer: Tuinvogelles 6
In deel 6 van deze cursus Tuinvogels vertellen Camilla en Nico alles over de boomklever, boomkruiper en de grote bonte specht.
De voorgaande lessen nog eens terugkijken?
- Les 1 Huismus en heggenmus
- Les 2 Merel en zanglijster
- Les 3 Koolmees en pimpelmees
- Les 4 Winterkoning en roodborst