Merel en zanglijster
Inhoud van deze tuinvogelles
De makkelijke merel
Een merel herkennen – vooral het mannetje – is eigenlijk heel gemakkelijk. Merels komen vaak vrij dichtbij dus ze zijn meestal goed te bekijken. Een mannetjesmerel is gitzwart. Hij heeft een gele snavel en een gele ring rond het oog. Bij jonge mannetjes is de snavel eerst nog zwart. Een volwassen mannetje zit ook graag op een hoog punt. Dan weet hij zeker dat alle andere merels zijn gezang goed kunnen horen en dat ze weten dat hij hier de baas is.
En die egaal donkerbruine vogels met die gestreepte kelen, zijn dat ook merels? Ja, dat zijn de dames waar de merelmannen zo’n beetje het hele voorjaar achteraan jakkeren. Want ze willen niet dat hun vrouwtje er met de buurman vandoor gaat. Het leukst is die vertoning als merels gaan broeden. Het nest wordt uitsluitend door het vrouwtje gebouwd. Terwijl zij de ene grasspriet na de andere aansleept, vliegt het mannetje als een schaduw achter haar aan.
Rollen op het gras
Rollen merels ook over het gazon? Inderdaad: rollen, daar lijkt het nog het meest op. Ze nemen telkens een korte sprint waarna ze weer even stilstaan om te luisteren en vervolgens een worm uit de grond te trekken. Dan rollen ze weer een stukje verder en staan opnieuw even stil. Dat is typisch merelgedrag, let er maar eens op.
Met andere vogels zijn merels niet zo snel te verwarren. Hooguit met de zanglijster, waar we het verderop in deze les nog over gaan hebben en met de spreeuw. De spreeuw is namelijk ook donker van kleur en bezoekt ook regelmatig tuinen. Maar verder zijn het heel verschillende vogels. Zo broedt de spreeuw in boomholtes (de merel maakt zijn eigen nest) en is zijn verenkleed gespikkeld. Ook ontbreekt de gele oogring. Spreeuwen trekken verder vaak op in groepen, dat zul je een merel niet snel zien doen.
Vroeg uit de veren voor een merelconcert
De merel zingt vaak op de nok van een huis of in de top van een hoge boom. Het klinkt altijd lekker tevreden. Mooie, melodieuze en zoete, soms een beetje weemoedige fluittonen in een rustig tempo. Een mooie voorjaarsavond is niet compleet zonder het rustgevende meditatieve merellied. Probeer de melodie eens na te fluiten en zo te onthouden.
Wie een merelochtendconcert live wil meemaken, moet weten hoe laat de zon op gaat. Zet in het voorjaar de wekker een uur voor zonsopkomst en luister. Er klinkt in dorpen en steden – waar de meeste merels leven – dan een enorm zangkoor van alleen maar merels. Een prachtige ervaring om eens bewust mee te maken.
Zang van de merel
Tuinvogels tellen doe je ... samen!
Vogelbescherming Nederland organiseert elk jaar eind januari de Nationale Tuinvogeltelling. Tienduizenden vogelliefhebbers, zowel volwassenen als kinderen, tellen enthousiast mee en hun aantal neemt ieder jaar toe. En dat is heel belangrijk. Want hoe meer gegevens er binnenkomen, hoe beter wij een beeld krijgen van de vogels in onze tuinen. We kunnen er dan achter komen of de aantallen toenemen, gelijk blijven of afnemen.
Het is gemakkelijk om mee te tellen en heel erg leuk bovendien. Deelnemers noteren een half uur lang alle vogels in tuin of op balkon. Veel mensen ontdekken zo nieuwe vogelsoorten in hun tuin. De merel is elk jaar vaste gast in de Top 3 van meest getelde vogels. De zanglijster is echter de grote afwezige. De meeste zanglijsters overwinteren namelijk in Zuid-Europa, terwijl de merel hier de winter trotseert.
De schuwe zanglijster
De zanglijster is een schuwe vogel die zich niet altijd gemakkelijk laat zien, maar wel heel vaak laat horen. In de vogelgidsen staat: ‘Let op de mooie witgele borst met zwarte pijlpuntvlekken’. Maar in de praktijk zie je vaak niets van dat alles. Het enige wat je ziet, is een goed gecamoufleerde vogel, kleiner dan een merel, met een onopvallende vaalbruine rug die wegvalt tegen de begroeiing. Pas als de zanglijster zich van de zijkant of van voren laat bekijken, is een glimp van de witgele borst met zwarte pijlpuntvlekken op te vangen. Wie denkt een vaalbruine vrouwtjesmerel te zien, moet daarom altijd nog een keer goed kijken. Het kan namelijk zomaar een zanglijster zijn!
Kieskeurig op tuinen
In parken kunnen zanglijsters heel tam zijn. Soms lopen ze zowat over de schoenen. Maar tuinzanglijsters is een ander verhaal. Die zijn meestal zeer schuw en verlegen. Ze zijn ook veel kieskeuriger dan merels die met elk petieterig stadstuintje tevreden zijn. Zanglijsters houden van groene wijken en ruime tuinen en zul je daarom niet snel aantreffen in een kleine tuin. Zanglijsters wonen liever op stand.
Goede imitator
Zanglijsters doen hun naam absoluut eer aan. Van maart tot in juni zingen ze dat het een lieve lust is. Ze zetten ’s ochtends net na de merels hun lied in. Ze zingen, meestal hoog in een boomtop, soms door tot het donker is. Maar hoe herken je het geluid van een zanglijster?
Allerlei vogels, van wulp tot kievit en van merel tot boomklever, worden geïmiteerd. Dat maakt herkenning in eerste instantie moeilijk. Maar goed dat daar af en toe van die lange en herhaalde uithalen tussendoor komen, want dat helpt bij de herkenning. Friee-de-rik, friee-de-rik, friee-de-rik klinkt het tot ver in de omtrek. Maar het beste ezelsbruggetje is de voorliefde van de zanglijster voor herhaling. Vaak roept of zingt hij drie keer dezelfde strofe achter elkaar.
Zang van de zanglijster
Winterse verrassing: pestvogelpracht
Het kan zomaar gebeuren dat er midden in de winter een groepje exotische vogels neerstrijkt in je tuin en in recordtempo de bessen van je Gelderse roos eet. De pestvogels zijn dan gearriveerd. Jarenlang laten deze fraai getekende vogels uit Scandinavië zich niet zien in ons land en dan ineens, van de ene op de andere dag, verschijnen ze massaal in een stad of dorp. Daar lokaliseren ze al snel de beste lijsterbessingels en andere plekken waar bessen groeien. Terwijl ze zich tegoed doen aan de bessen, negeren ze het langs wandelende publiek volkomen. Totdat er een hond of kat in de buurt komt, dan sjezen ze met zijn allen weer de boom in.
Pestvogels gedragen zich nogal opvallend, zijn kleurrijk en laten zich van heel dichtbij bekijken. Ze opereren meestal in groepjes. In de vogelgidsen vallen de gele staartrand en vleugelpunten meer op dan bij een waarneming in het veld. Het afhangende kuifje is een veel opvallender en beter kenmerk, dat ook bij tegenlicht goed is te zien. Hun formaat en gedrag doen erg aan een groepje spreeuwen denken. Je fietst ze zo voorbij als je niet goed oplet. Pestvogels zijn dol op lijsterbessen, de bittere bessen van de Gelderse roos (zorg dat die in jouw tuin staat!) en de besjes van de dwergmispel.
Tuinvogelkijktips van Nico en Camilla
Water is heel belangrijk voor vogels. Uiteraard om van te drinken, maar zeker ook om in te badderen. Zo’n waterbad houdt de verenstructuur luchtig en los waardoor er een ‘donzen dekbed’ ontstaat dat optimaal isoleert: lekker warm in de winter en heerlijk koel in de zomer.
In elke tuin past wel een vogelbad(je). Een simpele platte bak met een paar centimeter water trekt mezen, mussen, roodborstjes en andere kleine vogels. Merels, kauwen, lijsters en spreeuwen hebben wat meer water nodig, zo’n 5 tot 10 centimeter diep. Een bak met een oplopende bodem is dan ideaal. Je kunt een vogelbad kopen of er een zelf maken. Vul een diepe bak met water en leg er stenen in die een helling (oever) vormen. Zorg ervoor dat de ondergrond ruw is. Bij plotseling gevaar kan de vogel zich dan goed afzetten om snel weg te vliegen. Een stevige bodem helpt ook om bij het acrobatisch kopje-onder gaan niet om te vallen.
Veilig baden
Een vogel is kwetsbaar tijdens het badderen. Zet het vogelbad daarom vlak bij een paar dichte struiken om zo nodig snel in te kunnen vluchten. De struiken zijn ook een goede plek om in alle rust de veren te poetsen. Om te voorkomen dat een kat vanuit de struiken een aanval doet, kun je tussen bad en struiken een stuk gaas plaatsen.
Grindstrand
Een vijver met een steile wand pontificaal midden op het gazon is totaal ongeschikt als vogelbad. De vogels kunnen dan niet bij het water zonder het gevaar te lopen voorover te tuimelen. Bovendien vormen ze zo open en bloot een makkelijke prooi voor belagers. Een flinke hoeveelheid grind is hier de oplossing. Stort het zodanig dat er een oplopende oever (het betere vogelstrand) ontstaat. Zo is er voor elke vogel de juiste waterdiepte. En plant wat struiken of oeverbegroeiing bij de vijver om veiligheid te bieden.
Hangende waterschaal
Een andere mogelijkheid is een hangende waterschaal. Niet alleen is een hangende waterschaal vaak een mooi decoratief element, je kunt de waterschaal ook vaak in het zicht ophangen zodat je van dichtbij van de badderende vogels kunt genieten. Bijkomend voordeel is dat de vogels veilig zijn voor katten.
Kleurrijke raamstickers
Vogels herkennen vanachter je raam wordt een stuk gemakkelijker. Er zijn liefst 28 verschillende vogelstickers! Je kunt ze er zo weer af halen en opnieuw opplakken. Leuk voor kinderen, maar zeker ook voor volwassenen!
Nationale Tuinvogeltelling
De Tuinvogeltelling: jaarlijks tellen tienduizenden mensen de vogels in hun tuin, zodat Vogelbescherming en Sovon informatie krijgen om ze beter te beschermen. Daarnaast is het ontzettend leuk én het is makkelijk, dus iedereen kan meedoen.
Test je kennis
Vogelkennis bouw je langzaam op. Hieronder 7 vragen om je kennis over tuinvogels verder te verrijken. De vragen gaan deels over deze les en deels over nieuwe kennis. Soms moet je dus misschien iets opzoeken. De online vogelgids van Vogelbescherming kan daarbij handig zijn.
Volgende keer: Tuinvogelles 3
In deel 3 van deze cursus Tuinvogels vertellen Camilla en Nico alles over de koolmees en de pimpelmees.
De voorgaande les nog eens terugkijken?
- Les 1 Huismus en heggenmus