Velduil
Short-eared Owl, Asio flammeus - Uilen (Strigidae)
Rode lijst
De velduil is een vogel van open terrein, met een voorkeur voor moerassige gebieden en venen. Hij lijkt enigszins op de ransuil, maar heeft veel kortere oorpluimen en een zwavelgele iris. De soort is ook overdag actief. Velduilen zijn zwervers en leggen soms enorme afstanden af. Als broedvogel zeldzaam geworden. ’s Winters soms kleine invasies van velduilen uit Noord- en Noordoost-Europa.
Meer weten over zes uilen die in ons land broeden? Kijk wat de online cursus Uilen in Nederland te bieden heeft.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Het verenkleed van de velduil is overwegend licht geelbruin. De bovenzijde heeft een grof patroon van donkerbruine vlekken. Dit biedt goede camouflage op de grond. De onderzijde is witachtig geel met donkere vlekken. Poten en tenen zijn bevederd. In vlucht valt de lichte onderzijde van de vleugels op, met een donkere vlek bij de vleugelboeg en zwart gestreepte vleugelpunten. Jaagt laag boven de grond.
Geluid
Man roept in broedtijd een laag en ritmisch "boe-boe-boe-boe-boe-boe-boe". Wordt zelden gehoord.
37-39 cm, spanwijdte 95 – 110 cm
Leefwijze
Broeden
Legperiode tussen half april en eind mei-begin juni. Legselgrootte wordt sterk bepaald door het voedselaanbod. In voedselarme jaren zelfs geen legsels. Anders 7-10 eieren, soms nog meer, tot maximaal 13. In gunstige jaren vervolglegsels, tot in juni. Eieren bebroed vanaf het eerste ei, daardoor grote verschillen in jongen. Nest op de grond. Jongen verspreiden zich al na zo’n 2 weken in de omgeving.
Leefgebied
De velduil leeft in open terrein met lage vegetatie en dekkingsmogelijkheden. Heeft een voorkeur voor vochtige, deels moerassige laagten met verlandingszones, veengebieden en open duinlandschappen met vochtige plaatsen. Daarnaast ook wel broedend op boerenland, zowel grasland als akkerland. Waar gunstige voedselomstandigheden ontstaan, kunnen velduilen zich onverwacht in allerlei open-terreinsituaties vestigen. Dankzij een veldmuizenpiek in 2014 kwamen vele tientallen paren velduilen tot broeden, zowel in Nederland als in Vlaanderen. Friesland alleen al telde dat jaar minimaal 53 broedparen.
Voedsel
Vooral woelmuizen (veldmuizen, aardmuizen). Bij gebrek hieraan schakelt de velduil over op andere kleine zoogdieren en op kleine vogels. Op IJsland is de bosmuis belangrijkste prooi.
Vogeltrek
De velduil leidt in vrijwel alle seizoenen een nomadisch bestaan en verblijft waar de omstandigheden geschikt zijn. Dat is waar hij voldoende voedsel en veiligheid (dekking, rust) vindt. Velduilen uit het noordoosten van Europa trekken ’s winters in zuidelijke en zuidwestelijke richting.
Cursus Uilen in Nederland
Verspreiding en aantal
uiterst schaarse broedvogel | gedeeltelijk wegtrekkend | doortrekker en wintergast zeer klein aantal
Midden jaren zeventig bedroeg de Nederlandse populatie velduilen 130-185 broedparen. De velduil kwam toen overwegend voor in Flevoland, Noordwest-Overijssel, Friesland, Drentse hoogveengebieden en de Waddeneilanden. Meer recent schommelt het aantal broedparen rond de 20, waarvan het merendeel op de Waddeneilanden en in Noord-Groningen.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 75-100 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 100-500 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | 100-500 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Een invasiejaar als 2014 en 2019 buiten beschouwing gelaten, broeden de meeste velduilen op de Waddeneilanden. Zwervende exemplaren ’s winters in open veld.
In Europa
De grootste aantallen komen voor in Noord- en Noordoost-Europa en Europees Rusland. Als vaste broedvogel verder verspreide en min of meer geïsoleerde populaties in onder meer Frankrijk en de Lage Landen, maar in Vlaanderen nagenoeg verdwenen.
Meer informatie
Bescherming
De velduil staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'ernstig bedreigd'. Sinds 2000 zitten de aantallen op een zeer laag niveau. Vrijwel overal neemt de populatie af door verlies van geschikt broed- en foerageerhabitat. Oorzaken zijn vernietiging en ontginning van vochtige gebieden en de modernisering van de landbouw. Onder meer de voedselsituatie speelt de vogels parten. De intensivering van de landbouw heeft de ongeveer driejarige cyclus in de veldmuizenpopulatie nagenoeg stilgelegd. Daarnaast hebben broedende velduilen rust en veiligheid nodig, nestbescherming in agrarisch gebied en geen verstoring door recreatie.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
De velduil maakt onderdeel uit van het Actieplan Bedreigde Vogels dat Vogelbescherming in 2015 uitbracht. Bescherming en op natuurlijke dynamiek gericht beheer van natuurgebieden zijn cruciaal, evenals het handhaven van rust in de broedgebieden. Daarnaast is een meer natuurlijke landbouw vereist met herstel van veldmuizencycli. Samen met Grauwe Kiekendief - Kenniscentrum Akkervogels en terreinbeheerders (onder meer Natuurmonumenten) wordt gewerkt aan betere voedselomstandigheden in het agrarisch gebied voor overwinterende velduilen.
Wat kun jij doen
Waar velduilen broeden, met name op de Waddeneilanden, kan verstoring worden voorkomen door niet van gebaande paden af te gaan en geen honden los te laten lopen. Agrariërs kunnen behulpzaam zijn door bij broedgevallen de nesten te ontzien bij werkzaamheden. Ook kunnen zij bijdragen aan het creëren van gunstige omstandigheden voor muizenpopulaties met bijvoorbeeld braak- of faunastroken en akkerranden. Afzien van giftige bestrijdingsmiddelen tegen bijvoorbeeld muizen en ratten, voor wie buiten woont.
Meer weten?
Actuele berichten
Downloads
- Actieplan Bedreigde Vogels (pdf, 1.95 Mb)
- Broedende velduilen in Friesland (pdf, 2.09 Mb)
- Verslag Themadag Blauwe kiekendief en Velduil (pdf, 102 Kb)
- Vogelakkers - Het effect op de biodiversiteit en de landbouwkundige inpasbaarheid (samenvatting) (pdf, 1.98 Mb)
- Vogels+ Uitgave 2014 ed 04 Velduil (pdf, 265 Kb)
Koop je verrekijker of telescoop bij Vogelbescherming
Wet- en regelgeving
De velduil is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn velduilen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de velduil wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van velduilen zijn alleen gedurende het broedseizoen beschermd. Verschillende broedgebieden van velduilen zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om de Duinen Ameland, Duinen en Lage Land Texel en Duinen Schiermonnikoog. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal