Toendrarietgans
Tundra Bean Goose, Anser serrirostris - Eenden (Anatidae)
Een echte wintergans. De toendrarietgans lijkt heel sterk op die andere rietgans: de taigarietgans. Nog altijd zijn er veel taxonomen die vinden dat het eigenlijk om één soort met verschillende ondersoorten gaat. In Nederland beschouwen we ze als aparte biologische soorten. Beide soorten lijken (dus) heel sterk op elkaar en verschillen vooral in de keuze van hun broedgebied.
Snel naar informatie over:
Herkenning
De verschillen tussen de twee rietganzen zijn klein; het vergt ervaring om ze goed uiteen te houden. De snavel van de toendrarietgans is wat korter dan die van taigarietgans. De hals van toendrarietgans is wat korter en meestal ook wat donkerder dan taigarietgans. De snavel van toendrarietgans is meestal donkerder (meer zwart) dan bij taigarietgans. Maar: er is veel variatie tussen individuen en er is een kleine overlap. Voor goede determinatie moet je de optelsom van alle kenmerken kunnen maken.
Geluid
Laag en fagotachtig, niet te onderscheiden van taigarietgans.
69-88 cm, spanwijdte 142–175 cm
PARTRIDGE
Leefwijze
Broeden
Broedt vanaf juni. Maakt een met dons bekleed nest en legt hierin 4 tot 6 (bij hoge uitzondering 3 of 7) eieren. Eén legsel per jaar. Broedt op toendra's.
Leefgebied
In de winter vooral akkers, ook wel grasland. Slaapt op meren en vennen. In de broedtijd te vinden op toendra's.
Voedsel
Een vegetarisch menu van gras en andere plantendelen. In de winter, in Nederland, vooral op akkers te vinden, waar ze zoeken naar oogstresten van mais, granen en aardappelen. Maar ook op voedselrijke weilanden en in uiterwaarden, waar ze zich vaak aansluiten bij andere groepen ganzen.
Vogeltrek
Verlaat Siberische toendra's in westelijke richting naar West-Europa en komen vanaf oktober ook naar Nederland om te overwinteren. De hoofdmoot van deze westelijke overwinteraars trekt richting Zweden en alleen als winterse omstandigheden het noodzakelijk maken, komen ze massaal onze kant op. Trekt al vroeg (februari) weer weg uit Nederland.
Vogelbescherming Optiek
Verspreiding en aantal
groot aantal
De wereldpopulatie van de toendrarietgans lijkt af te nemen. De aantallen overwinteraars in Nederland nemen de laatste decennia toe, met een forse toename sinds 1995 (verschuivingen van het overwinteringsgebied?). Honderdduizenden toendrarietganzen komen elke winter naar Nederland.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 1 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 240.000-350.000 (in 2016-2021) |
| Doortrekkers | 150.000-220.000, nov (in 2016-2021) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
De toendrarietgans is een echte wintergast, die van oktober tot en met februari bij ons te vinden is. Vooral te vinden in Noord-Nederland, op akkers.
In Europa
De toendrarietgans leeft op de Noord-Russische toendra's. In de winter trekken flinke aantallen naar West-Europa, waaronder Nederland.
Meer informatie
Bescherming
De toendrarietgans is een van de soorten waarop klimaatverandering van invloed zou kunnen zijn. Helaas is over de impact hiervan nog weinig bekend. De toendrarietgans gaat wereldwijd achteruit in aantal; een afname van 90% is vastgesteld in sommige delen van broedgebied. De toename van het aantal ganzen in Nederland zorgt voor een ingewikkelde maatschappelijke discussie. Van belang is te zien dat de ganzen reageren op het landschap dat hun wordt aangeboden: extreem voedselrijk grasland, het resultaat van een bijzonder intensieve landbouw. Hoewel schade gecompenseerd kan worden, worden ganzen helaas veel verstoord en gedood, terwijl overwinterende ganzen rust en energie nodig hebben. Verstoringen kosten de vogels veel energie.
Wat wij doen
Vogelbescherming pleit voor meer natuurinclusieve landbouw en rustgebieden voor ganzen. Daarnaast bepleit Vogelbescherming maatregelen rondom vliegvelden waardoor ganzen niet massaal te hoeven worden gedood om vogelaanvaringen te voorkomen. Via een netwerk van vrijwillige WetlandWachten houdt Vogelbescherming overal in Nederland de kwaliteit van leefgebieden in de gaten. Internationaal werkt Vogelbescherming als Partner van BirdLife International aan het beschermen van het hele leefgebied van trekvogels: van broedgebied tot overwinteringsgebied.
Wat kun jij doen
- Houd afstand tot grote groepen overwinterende ganzen om zo verstoring en onnodig energieverlies te voorkomen; bekijk ze op afstand met een verrekijker of, beter nog, een telescoop.
- Gegevens van ringen of halsbanden kun je doorgeven via www.goosetrack.org. Zo draag je bij aan onderzoek (en dus kennis) over het leven van de ganzen. Omdat ze een enorm verspreidingsgebied hebben en intensief worden bejaagd, is wetenschappelijke kennis heel erg belangrijk.
- Een ander soort, meer natuurlijke landbouw in Nederland is een gedeelde verantwoordelijkheid van de sector, overheden, voedselproducenten en -consumenten. Alleen op die manier is het mogelijk het landschap zo in te richten dat het massaal doden en verstoren van de agenda gaat. Consumenten kunnen om te beginnen in de supermarkt kiezen voor zuivelproducten die natuurinclusief zijn geproduceerd.
- Rondom vliegvelden kunnen overheden en andere betrokken partijen meer doen om maatregelen te nemen waardoor ganzen niet op grote schaal gedood hoeven worden.
Meer weten?
- Sovon Vogelonderzoek Nederland
- Gegevens van ringen of halsbanden kun je doorgeven via www.vogeltrekstation.nl
- Standpunt Vogelbescherming ganzen en smienten
Actuele berichten
- Nu te zien: de toendrarietgans
- Vijftig tinten bruin: herkenning van winterse ganzen
- Drenthe moet verstoring van vogels rond Fochteloërveen aanpakken
- Schouders onder vloeivelden, met of zonder ‘Natura 2000-label’
Downloads
- Brochure Tour de gans (pdf, 3.80 Mb)
- Winterganzenbeleid: het roer om? (pdf, 471 Kb)
Wet- en regelgeving
De toendrarietgans is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn toendrarietganzen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de toendrarietgans wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De toendrarietgans is door een aantal provincies aangewezen als soort die belangrijke schade veroorzaakt. In de relevante omgevingsverordening is vastgelegd welke maatregelen onder voorwaarden door grondgebruikers mogen worden gebruikt ter voorkoming of bestrijding van belangrijke schade door deze soort.
Verschillende natuurgebieden die door toendrarietganzen worden gebruikt als slaapplaats zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om het Dwingelderveld, de Engbertsdijksvenen en Fochteloërveen. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal