Dwerggans
Lesser White-fronted Goose, Anser erythropus - Eenden (Anatidae)
De kleinste van verschillende grijsbruin gekleurde ganzensoorten. Dwergganzen broeden in de dwergbomenzone (wilgen- en berken'bos') tussen de arctische toendra en de taiga (naaldbos), dus in het hoge noorden. In Nederland is de dwerggans een bijzondere wintergast, die bovendien erg lastig te ontdekken is tussen andere soorten als de kolgans.
De soort is ernstig bedreigd en de populatie is klein. De dwergganzen die in Nederland overwinteren, zijn voor het merendeel afkomstig van een herintroductieproject in Zweden, uitgevoerd tussen 1981 en 1991.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Kleine gans met korte nek en erg korte snavel. Wit loopt ver door op bovenkop, in punt. Opvallende gele oogring.
Geluid
Hoog en kakelend, nog hoger dan van kolgans.
53-66 cm, spanwijdte 115 - 135 cm
PARTRIDGE
Leefwijze
Broeden
Broedt van eind mei/begin juni tot begin juli. De broedgebieden worden eind augustus tot begin september verlaten. Een ondiep nest bekleed met mos, gras en donsveren tussen dwergstruiken (dwergberk, kruipwilg). Legt gewoonlijk vier tot zes roomwitte eieren en broedt deze in 25 tot 28 dagen uit. Alleen het vrouwtje broedt. Dwergganzen zijn monogaam en vormen paartjes voor het leven. Het nest wordt vaak jaar-op-jaar gebruikt en telkens voorzien van wat vers materiaal.
Leefgebied
Dwergganzen leven in verschillende soorten landschappen in het arctisch gebied. Vooral toendra's met boomopslag en gebieden met dwergstruiken zijn favoriet. Zodra het echt kaal wordt, haken de dwergganzen af. Rond vennen maar ook in ruige gebieden en bergen. Komt in Scandinavië tot op 700m hoogte voor. Om te ruien (het wisselen van het verenkleed) trekken de vogels vaak nog hoger. In de winter te vinden op graslanden en akkers, meestal in gezelschap van andere soorten ganzen.
Voedsel
Een vegetarisch menu van plantendelen; dwergganzen zijn grazers. Van de precieze samenstelling van hun voedsel is relatief weinig bekend (het enige onderzoek is gedaan in de vallei van de Yangtze in China. Dwergganzen eten daar relatief veel soorten zeggen). In Nederland trekken dwergganzen dikwijls op met groepen kolganzen en eten dan voornamelijk gras en soms oogstresten op akkers.
Vogeltrek
Trekvogel. De overwinteringsgebieden liggen voornamelijk in Oost- en Zuid-Europa rond de Kaspische en Zwarte Zee. Broedvogels uit Oost-Siberië trekken grotendeels naar de Yangtze-vallei in China (maar ook omliggende landen). Een klein aantal dwergganzen overwintert in Nederland. Dit zijn allemaal vogels die afkomstig zijn van een herintroductieproject in Zweden en Finland.
Vogelbescherming Optiek
Verspreiding en aantal
wintergast in uiterst klein aantal
De dwerggans is een bedreigde soort, die als kwetsbaar op de internationale rode lijst van IUCN staat. Een enkele keer broeden dwergganzen in Nederland. Over hun herkomst is niets bekend. Tot 1989 was de soort heel erg zeldzaam. Toen begin jaren 1990 een herintroductieproject in Finland en Zweden werd gestart, zagen we deze vogels in de winter in Nederland opduiken.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 0-1 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 41-56 (in 2016-2021) |
| Doortrekkers | 39-48, okt-nov (in 2016-2021) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
De beste gebieden om te zoeken naar overwinterende dwergganzen zijn De Putten (Noord-Holland), Anjum (Friesland) en het Oudeland van Strijen (Zuid-Holland). Na een toename als resultaat van de Scandinavische herintroductie namen de aantallen toe, maar intussen nemen deze populaties toch weer af in aantal.
In Europa
Als broedvogel in Europa beperkt tot het noorden van het vasteland van Scandinavië (met name Zweden en Finland door herintroductie). Ook in Europees Rusland, tot en met het Taimyr-schiereiland.
Meer informatie
Bescherming
De dwerggans heeft fors te lijden gehad van een steeds intensiever gebruik van noordelijke broedgebieden door (sport)vissers en toerisme. De soort is extreem gevoelig voor verstoring tijdens het broedseizoen (waarschijnlijk met toegenomen predatie van nesten als gevolg). Illegale jacht in Noorwegen en Rusland en het samendrijven van jonge vogels voor consumptie (Rusland) hebben een enorme negatieve impact op de soort. Helaas zijn deze problemen nog niet verdwenen. In China heeft de Drieklovendam in de Yangtze veel overwinteringsgebied vernietigd. Langs de Zwarte Zee heeft de olie-industrie veel leefgebied vernietigd.
Wat wij doen
BirdLife - waar Vogelbescherming onderdeel van is - heeft een internationaal beschermingsplan opgesteld, waarin voor de hele 'flyway' (broed-, doortrek- en overwinteringsgebied) acties zijn opgenomen om de soort te behouden. In Nederland werkt Vogelbescherming aan veilige foerageer- en rustgebieden voor overwinterende ganzen. Zo pleiten we voor meer natuur-inclusieve landbouw en maken we regelmatig bezwaar bij overheden tegen onjuiste en onzorgvuldig afgegeven vergunningen voor afschot. Via een netwerk van vrijwillige WetlandWachten houdt Vogelbescherming overal in Nederland de kwaliteit van leefgebieden in de gaten.
Wat kun jij doen
- Houd afstand tot grote groepen overwinterende ganzen om zo verstoring en onnodig energieverlies te voorkomen; bekijk ze op afstand met een verrekijker of, beter nog, een telescoop.
- Gegevens van ringen of halsbanden kun je doorgeven via www.goosetrack.org. Zo draag je bij aan onderzoek (en dus kennis) over het leven van de ganzen.
- Een ander soort, meer natuurlijke landbouw in Nederland is een gedeelde verantwoordelijkheid van de sector, overheden, voedselproducenten en -consumenten. Alleen op die manier is het mogelijk het landschap zo in te richten dat het massaal doden en verstoren van de agenda gaat. Consumenten kunnen om te beginnen in de supermarkt kiezen voor zuivelproducten die natuurinclusief zijn geproduceerd.
- Rondom vliegvelden kunnen overheden en andere betrokken partijen meer doen om maatregelen te nemen waardoor ganzen niet op het grote schaal gedood hoeven worden.
Meer weten?
Actuele berichten
Downloads
- Action Plan Lesser white fronted goose (pdf, 1.48 Mb)
- Brochure Tour de gans (pdf, 3.80 Mb)
Wet- en regelgeving
De dwerggans is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn dwergganzen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de dwerggans wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
Verschillende natuurgebieden die door dwergganzen worden gebruikt als foerageergebied of slaapplaats, zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om het Haringvliet, Lauwersmeer en Zwanenwater & Pettemerduinen. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal