Pijlstaart
Anas acuta, Northern Pintail - Eenden (Anatidae)
Rode lijst
Pijlstaarten doen hun naam eer aan met de opvallend lange en spitse staart, die hun een sierlijk uiterlijk geeft. De staart valt, samen met de lange hals, vooral op wanneer ze komen overvliegen. Pijlstaarten broeden langs ondiepe meren in open gebieden. In Nederland is de pijlstaart vooral te gast gedurende milde winters, bij koude trekken pijlstaarten verder naar het zuiden. De pijlstaart is een van de zeldzaamste broedvogels van ons land en staat op de Rode Lijst. Hij is nooit algemeen geweest, want Nederland ligt aan de zuidrand van het overigens zeer grote verspreidingsgebied.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Mannetjes hebben een lange nek met een donkerbruine kop en een witte buik en hals, waarbij het wit in een smalle streep tot achter het oor doorloopt. Verder grotendeels grijs gekleurd met een opvallende zwart-witte staart en een zwartgroene spiegel. Op de bovendelen lange zwart- met roomkleurige veren. Vrouwtjes lijken veel op wilde eenden maar hebben een donkergrijze snavel en een egaal lichtbruine kop.
Geluid
Man roept een kort "kruuh". Vrouw "kr-a-a-aah" en kwaakt enigszins als een wilde eend.
51-66 cm, spanwijdte 80-95 cm
Vogelbescherming-optiek en andere topmerken
Leefwijze
Broeden
Broedt van midden april tot juli. Eén legsel met 6 tot 12 eieren. Alleen als het eerste legsel verloren gaat, wordt aan een volgend legsel begonnen. Broedduur: 22-24 dagen. Geen koloniebroeder, maar losse groepen komen voor, met nesten soms maar enkele meters van elkaar. Het nest bevindt zich op droge bodem, verstopt in vegetatie, vaak in de buurt van water, maar op kwelders ook op grotere afstand daarvan. De jongen van de pijlstaart kunnen na 40-45 dagen vliegen.
Leefgebied
Heeft een voorkeur voor open gebieden, zoals grasland, prairie en toendra, met ondiepe wateren om naar voedsel te kunnen zoeken. Gedurende de winter bezoekt de pijlstaart ook grote binnenlandse meren, delta's en getijdegebieden. In Nederland zijn met name het Waddengebied, het IJsselmeer en de Delta aantrekkelijk als leefgebied. De enkele broedgevallen die in Nederland voorkomen, worden doorgaans in die gebieden gemeld.
Voedsel
Eet zowel plantaardig als dierlijk materiaal dat uit het water wordt gehaald. Met z'n lange nek kan hij dieper 'grondelen' dan andere soorten. De vogel kantelt daarbij voorover, met zijn kop en hals geheel onder water. Met zijn slanke snavel, aan de binnenkant voorzien van korte, fijne tastlamellen, zoekt hij vooral plantenzaden, maar hij eet zo ook insecten en kleine visjes.
Vogeltrek
Trekvogel bij uitstek. Alleen populaties in het meest zuidelijke gedeelte van het verspreidingsgebied blijven soms jaarrond op dezelfde plek. De trek naar overwinteringsgebieden begint al in augustus. Nederland ligt precies op de zuidgrens van het areaal van de pijlstaart. Daardoor is de soort bij ons een onregelmatige broeder. Daadwerkelijke trek van pijlstaarten wordt niet vaak gezien, zeker niet in het voorjaar (vooral maart). Pijlstaarten trekken meestal ’s nachts en op grote hoogte, in meewindsituaties. Dat betekent in het voorjaar: zuidwestenwind. Pijlstaarten trekken vaak in grote groepen, in lange slierten of in V-formatie. Ze zijn goed herkenbaar aan de lange nek en lange staart.
Eropuit met MijnVogelvinder.nl
Verspreiding en aantal
uiterst schaarse broedvogel | jaarrond aanwezig | doortrekker en wintergast in vrij groot aantal
De soort was altijd al een zeldzame broedvogel, maar sinds de jaren '90 van de vorige eeuw is dat nog verder afgenomen. Doortrekker en wintervogel in vrij klein tot vrij groot aantal. Trend is dalend door het hele verspreidingsgebied.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 5-15 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 22.800-29.000 (in 2016-2021) |
| Doortrekkers | 19.700-30.600, okt-nov (in 2016-2021) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
De pijlstaart zoekt waterrijke gebieden op, zoals Nationaal Park Lauwersmeer of het IJsselmeer. In zout en zoet water kun je deze doortrekker en wintergast aantreffen.
In Europa
Finland is met stip het belangrijkste broedgebied van de pijlstaart in Europa. Verder komt de soort voor in Zweden, op IJsland, in Noorwegen, Wit-Rusland en andere noordelijke landen.
Meer informatie
Bescherming
De pijlstaart staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'bedreigd'. De pijlstaart is een van de zeldzaamste broedvogels van ons land. Recent werden broedgevallen vastgesteld in het Wadden-, Delta- en IJsselmeergebied. Nederland ligt aan de zuidwestrand van het broedverspreidingsgebied. Jacht tijdens de trek van en naar de zuidelijke overwinteringsgebieden rondom de Middellandse Zee kan deze soort ook parten spelen.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Vogelbescherming zet zich voor de waterrijke gebieden van Nederland waar ook de pijlstaarten verblijven. Dan gaat het zowel om waterkwaliteit, rustgebieden als de beschikbaarheid van voedsel. De WetlandWachten van Vogelbescherming houden de vinger aan de pols in de waterrijke natuurgebieden van Nederland. In BirdLife-verband bestrijdt Vogelbescherming de jacht in het Middellandse Zeegebied waarbij de resultaten nog achterblijven bij de gewenste situatie.
Wat kun jij doen
Pijlstaarten profiteren van grootschalige, ondiepe wetlands in pionierstadia. De soort verdwijnt bij toenemende vegetatiesuccessie. In EU-verband kan de rijksoverheid harder optreden tegen de jacht op bedreigde vogels in de landen rondom de Middellandse Zee.
Meer weten?
Actuele berichten
Downloads
- Nederlandse Wetlands 2008-2011 (pdf, 4.37 Mb)
Wet- en regelgeving
De pijlstaart is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn pijlstaarten beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de pijlstaart wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
Verschillende natuurgebieden die door pijlstaarten worden gebruikt als foerageergebied of slaapplaats, zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om het IJsselmeer, de Voordelta en Waddenzee. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal