Korhoen
Black Grouse, Tetrao tetrix - Hoenders (Phasianidae)
Rode lijst
Korhoenders zijn standvogels van vochtige hoogvenen en heidevelden met plaatselijk opslag van berken en wilgen. Aanwezigheid van kleinschalig cultuurland nabij de broedplaatsen is daarnaast van belang. Het voedsel van volwassen vogels is vooral plantaardig. De kuikens eten insecten, spinnen en ander klein gedierte. De Nederlandse korhoenders behoren tot de oorspronkelijke laagland-korhoenders van Noordwest-Europa. Het baltsritueel van korhoenders is een fascinerend spektakel. Helaas nekt vervuiling en gebrek aan leefgebied in Nederland de soort. De laatste wilde korhoenders van Nederland leven op de Sallandse Heuvelrug, maar ook hier is door stikstof uit de landbouw het leefgebied ongeschikt geraakt.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Volwassen mannetjes hebben een zwart verenkleed met paarse gloed en witte onderstaartdekveren die duidelijk worden getoond tijdens de balts. Verder zijn de ondervleugels wit en loopt er een vleugelstreep over de bovenvleugel. Twee bijzondere kenmerken zijn de rode, kamvormige wenkbrauwen en de liervormige staart. Vrouwtjes zijn veel minder opvallend getekend en hebben een grijsbruin verenkleed met zwarte bandering.
Geluid
Koerende en blazende geluiden tijdens de balts.
60 cm (man), 45 cm (vrouw), spanwijdte 65-80 cm
PARTRIDGE
Leefwijze
Broeden
Korhoenders zijn schuwe vogels die het best te zien zijn in de baltsperiode van eind maart tot ongeveer half (soms eind) mei. In mei / juni worden gemiddeld 8 (6 - 11) eieren gelegd in een goed verscholen nest. Broedduur: 26-27 dagen. Als een nest verloren gaat door predatie, zijn vervolglegsels veel kleiner. De jongen verlaten meteen het nest. Ze kunnen na 10-14 dagen stukjes vliegen. Pas na 4 weken zijn ze voor het grootste deel zelfstandig. De begeleiding door de ouders kan doorlopen tot in september.
Leefgebied
Uitgestrekte heide- en hoogveengebieden met wat berken- en dennenbosjes, waarin oude en jonge delen met hei elkaar afwisselen, en liefst grenzend aan extensief kleinschalig cultuurland. Elders in Europa in alpiene gebieden.
Voedsel
Korhoenders zijn als volwassen vogel vooral vegetarisch. Het voedsel bestaat voornamelijk uit bessen en knoppen van planten en bomen. Het korhoen is een van de weinige diersoorten die dennennaalden kunnen verteren. Dit doen ze met behulp van een speciale galklier die de naalden helpt afbreken. Als kuiken eten korhoenders insecten. In het Nederlandse leefgebied zijn die insecten voor de kuikens bijna niet meer voorhanden. Als gevolg hiervan worden er bijna geen jonge korhoenders meer groot.
Vogeltrek
Korhoenders zijn standvogels die jaarrond in het broedgebied verblijven. Kunnen wel kilometers vliegen naar geschikt foerageergebied.
Vogelbescherming Optiek
Verspreiding en aantal
uiterst schaarse broedvogel | jaarrond aanwezig
Het korhoen verkeert in kritieke situatie. Voor de Tweede Wereldoorlog kwam het korhoen op bijna alle grotere heideterreinen, venen en kleinschalig akkerland voor. Hand-in-hand met de ontginning en intensivering van het landgebruik nam het korhoen echter in aantal af. De Sallandse Heuvelrug bleef het meest geschikt, maar ook hier dreigt de soort nu te verdwijnen.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 0 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 8-12 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | Broedvogel - jaarrond aanwezig |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
De Sallandse Heuvelrug is de enige plek in Nederland waar nog wilde korhoenders te zien zijn. In de voorjaarsperiode maak je kans op een waarneming vanaf de 'toeristenweg' over de Haarlerberg.
In Europa
Het korhoen is een soort van wat koudere streken; Scandinavië in het noorden en middelgebergten in Duitsland en Centraal-Europa. In de Kaukasus komt een geïsoleerde, nauw verwante soort voor; het Kaukasisch korhoen.
Meer informatie
Bescherming
Het korhoen staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'ernstig bedreigd'. Korhoenders verkeren in een kritieke situatie in Nederland; de soort dreigt ook uit het laatste bolwerk te verdwijnen. Dit uitsterven staat model voor de ecologische kaalslag van het kleinschalige cultuurlandschap dat ooit zo bij Nederland hoorde. Natuurorganisaties vechten voor het behoud van de soort. De kwaliteit van het leefgebied is echter zo verslechterd als gevolg van vermesting en verlies aan kwaliteit, dat de situatie zeer zorgelijk is.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Vogelbescherming was nauw betrokken bij onderzoek in de periode 2011 - 2013. Ook werkte Vogelbescherming mee aan het bijplaatsen van Zweedse vogels in de Nederlandse populatie op de Sallandse Heuvelrug. Eén van de problemen van de populatie leek inteelt te zijn en bijplaatsing zou hiervoor een oplossing kunnen bieden. Ook wilde Vogelbescherming hiermee voorkomen dat de vogels al zouden zijn uitgestorven voordat in detail duidelijk was wat de problemen zijn. Vogelbescherming komt op voor de natuurkwaliteit van cultuurlandschap en ziet het korhoen als een belangrijke graadmeter voor de kwaliteit van dit landschapstype.
Wat kun jij doen
Om een soort als het korhoen te redden is er niet alleen een goed beheerd leefgebied nodig van voldoende grootte, maar zal ook de landbouw minder intensief moeten worden. Zo'n omschakeling is een gedeelde verantwoordelijkheid van overheden, producenten en consumenten. De weidevogelboeren van Vogelbescherming laten zien dat een extensievere landbouw mogelijk is in Nederland.
Meer weten?
Actuele berichten
- Korhoenders: toen en nu
- Natuur- en milieuorganisaties dreigen met juridische stappen tegen kabinet
- Boekentip: Gewilde Dieren
- Korhoen in de hoofdrol
Downloads
- Doorstart van het Nederlandse Korhoen? (pdf, 11.28 Mb)
Wet- en regelgeving
Het korhoen is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn korhoenders beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van het korhoen wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van korhoenders zijn alleen gedurende het broedseizoen beschermd.
Er is slechts één natuurgebied voor korhoenders aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat om het laatste broedgebied van het korhoen in Nederland: de Sallandse Heuvelrug. Voor dit gebied gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. Het betreffende gebied is te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal