Uilen ringen met een erkende ‘uilenman’

Uilenkenner Fred Koning loopt door het bos in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Bij een boom met nestkast eraan stopt hij en blokkeert door middel van een lange stok met plankje de ronde ingang. Zijn zoon Henk Jan schuift direct daarna geroutineerd een ladder uit en klimt resoluut omhoog. Bovenaan steekt hij zijn hand met handschoen door het gat en voelt. “Ja, twee jongen!”, roept hij. Hij neemt moeder-uil en de kuikens in zijn handen en klautert ermee naar beneden.  

Het zijn bosuilen. Vandaag zullen ze geringd worden. De grijsdonzen jongen liggen met zwarte kraaloogjes op de bosgrond. Ze zijn een dag of 12 oud en kunnen nog niet vliegen. De bruinbevederde moederuil zit onder Henk Jans arm geklemd en kijkt wijsgerig in het rond. Het is de blik die Fred zo mooi vindt aan uilen. “De uil is een mysterieus beest, moeilijk te doorgronden”, verklaart hij. De mannen meten zorgvuldig de vleugels en schuiven bij elk van de jongen een ringetje om hun poot.

Fred Koning houdt al sinds zijn zestiende de uilen- en roofvogelpopulatie in de Amsterdamse Waterleidingduinen bij, sinds 1957. Hij is net als Henk Jan gecertificeerd door het Vogeltrekstation.

De nestkasten werden in de jaren zeventig op initiatief van Fred aan de bomen gehangen. ‘Ik zag dat bosuilen bij gebrek aan holle bomen op de grond gingen broeden, en in konijnenholen’, vertelt hij. ‘Overal waar we dat zagen, hebben we een nestkast opgehangen.’

Het ringen van vogels levert belangrijke informatie op. “We proberen de burgerlijke stand bij te houden”, verklaart Fred met een glimlach. “Wij weten precies welke uilen een huwelijk hebben, of ze verschillende partners hebben en waar de jongen blijven.” Door de jaren heen zag Fred heel wat veranderen in de Amsterdamse Waterleidingduinen. De steenuilen werden verdrongen door de bosuilen, de ransuilen verdwenen daarna helemaal door de havik. De buizerd en vos zijn relatief nieuw in het gebied. Fred: ‘Dat maakt het zo spannend. We hebben een mooie serie aan informatie.’ De bosuilen waren op hun piek in de jaren ’70 met 32 paar. Nu zijn er het er nog 15.

Begrazing door koeien, schapen en damherten zorgt ervoor dat onderbegroeiing in de Amsterdamse Waterleidingduinen geen kans krijgt, waardoor bosmuizen geen beschutting kunnen vinden. Daar lijden de uilen onder - muizen zijn immers het belangrijkste voedsel voor ze. Het coronajaar zorgde bovendien voor veel verstoring: bezoekers struinen dwars door het duingebied, stoken vuurtjes en kinderen bouwen hutten. Ten slotte kampen de uilen en roofvogels nog eens met een slecht muizenjaar.

“De moederuil is zwaar verzwakt”, zegt Henk Jan nadat hij haar heeft gewogen. Ze weegt 485 gram, terwijl zo’n 550 gram voor een volwassen vrouw normaal is.

Uilskuikens kunnen geringd worden als ze twee tot vier weken oud zijn. Daarvóór zijn ze te klein, waardoor de ring van hun poot zou vallen; daarna kunnen ze het nest uitvliegen. Het is dus zaak dat Fred en Henk Jan hun bezoek goed timen.

In het najaar maken vader en zoon de kasten schoon. Ook maken ze geregeld ’s nachts een ronde om op hun gehoor te luisteren waar bosuilen in boomholtes broeden. In een schriftje noteert Fred alle informatie over de vogels. Hij heeft sinds 1957 van elk jaar een schriftje thuis.

Voor zijn vele uilenwerk gedurende zijn leven, won Fred Koning in 2020 de internationale Special Achievement Award van het International Owl Center. Vlak voor de eerste lockdown kreeg hij de prijs uitgereikt op een congres in Houston – een dorp in Minnesota – tijdens een uilenfestival. “Dat was een grote verrassing”, vertelt Fred trots. “We mochten een week lang op hun kosten daarheen en logeerden bij mensen uit het dorp.”

Foto's: Kirsten Dorrestijn