Op reis met de zwarte stern

De zwarte stern komt voor op de Oost-Atlantische flyway. Deze trekroute loopt van het Arctisch gebied via West-Europa tot aan het zuiden van Afrika. Binnen deze trekroute ligt de verspreiding van de zwarte stern tussen West-Siberië en West-Afrika.

De zwarte stern houdt van nattigheid. Hij eet met name kleine visjes, amfibieën, insecten en regenwormen. Die vindt hij in waterrijke gebieden. De flyway is daarom niet één groot leefgebied. Zie het als een aaneenschakeling van natte stapstenen die zijn broedgebied verbindt met zijn overwinteringsgebied.

De belangrijkste tussenstops van trekvogels als de zwarte stern zijn – niet heel verrassend – rivierdelta’s. Water genoeg! Rivierdelta’s liggen vol met stromende rivieren, natte oeverzones, overstromingsvlaktes en moerassen. De keuze is reuze.

Rivierdelta’s hangen aan elkaar van de overgangen. Overgangen tussen nat en droog, overgangen tussen laag en hoog, overgangen tussen voedselrijk en voedselarm. Juist op deze overgangen barst het van het leven. Ecologen weten al langer dat zulke gradiënten de grootste biodiversiteit kennen. En voor de zwarte stern is dat al helemaal oud nieuws.

Nederland is ook zo’n belangrijke stapsteen voor de zwarte stern. De populatie die van de broedgronden naar West-Afrika trekt om te overwinteren, komt langs de waanzinnige rivierdelta van Nederland. Althans, nog wel…

Nederland heeft een uitzonderlijk landschap – dat wist de zwarte stern al sinds jaar en dag. Met het deltalandschap dat de Rijn en de Maas gecreëerd hebben én met de Waddenzee (en voorheen ook de Zuiderzee), was Nederland één groot walhalla van gradiënten. Nat-droog, hoog-laag, voedselrijk-voedselarm, zoet-zout, zuur-basisch, noem maar op. Op die paar vierkante kilometers kwam je alles tegen. Het barstte er van het leven.

Dat is de afgelopen eeuwen helaas steeds minder geworden. Dijken werden aangelegd, gebieden werden ingepolderd en zelfs riviermondingen werden afgesloten. Het Nederlandse deltalandschap is langzaam ontdaan van al z’n gradiënten. En de zwarte stern maakte het allemaal mee.

Verbindingen tussen moerassen en polders werden verbroken. Elk gebied werd een vak met een eigen waterpeil. Meer en meer grond werd drooggelegd, totdat er van de gradiënten niet veel meer over was dan een scherpe lijn tussen nat en droog: de dijk.

De kleine visjes, amfibieën, insecten en regenwormen waar de zwarte stern zo dol op is, werden schaarser en schaarser. Ook nu nog zien we dat steeds minder zwarte sterns het de moeite waard vinden om een tussenstop te maken in Nederland. Waar u in 1990 soms wel 100.000 zwarte sterns kon waarnemen in het IJsselmeergebied, waren dat er in 2010 nog maar zo’n 20.000. Een afname van 80%!

Vogelbescherming Nederland zet zich in voor de toekomst van het IJsselmeergebied en de zwarte stern. Gradiënten en verbinding zijn daarbij cruciaal. Met de komst van vogeleiland De Kreupel is in ieder geval een populaire slaapplaats gecreëerd voor de zwarte stern. Nu zijn voedsel nog.

Vogelbescherming werkt aan de ontwikkeling van moerasnatuur rond het IJsselmeergebied om de natuurlijke overgangen, waar de zwarte stern zo gek op is, te herstellen. Vogelbescherming en 7 andere natuurorganisaties roepen overheden op om te kiezen voor natuurlijke klimaatbuffers. Deze natuurgebieden zijn namelijk niet alleen belangrijk voor soorten als de zwarte stern, maar ook voor het leefbaar houden van Nederland in het veranderende klimaat. Samen met Sportvisserij Nederland hebben we een onderzoek uitgevoerd naar landwaterovergangen in het IJsselmeergebied.