Niet zomaar een zomertortel

Veertig jaar geleden was de zomertortel nog een algemene broedvogel. Elk voorjaar kwamen de duifjes, niet veel groter dan een merel, met zo’n honderdduizend naar Nederland. Sindsdien ging het behoorlijk mis. Er rest nog slechts 3 procent.

Ingrijpende veranderingen in de landbouw, stadsuitbreidingen en een uitrollend wegennet zijn daar debet aan. Maar ook jacht in het Middellandse Zeegebied eist een hoge tol.

Vogelbescherming luidde eerder al de noodklok en dit voorjaar vroegen we onze leden om financiële hulp. Daar werd veelvuldig en gul op gereageerd, waar we heel dankbaar voor zijn. Met de giften worden – in het kader van een internationaal actieplan – nu al op zoveel mogelijk plekken zomertortels bijgevoerd. Een soort intensive-care-behandeling zou je kunnen zeggen. Later dit jaar hopen we speciaal voor de zomertortel ingezaaide voedselveldjes aan te leggen.

Met die voedselhulp willen we voorkomen dat de soort uit ons land verdwijnt. Tegelijkertijd werkt BirdLife International met Europese partners aan een striktere regulering van de jacht en onderzoekt welke maatregelen in de broedgebieden noodzakelijk zijn.

Ook Het Zeeuwse Landschap zet zich voluit in om de zomertortel als broedvogel te behouden. Vooral in Zeeland treffen we nog enkele bolwerken van broedende zomertortels aan. Niet meer in de aantallen van vroeger, maar toch…

Jenni Vreugdenhil trekt zich het lot van de zomertortel persoonlijk aan. Ze is ecoloog, woont in Zuid-Beveland, een van de bolwerken van de zomertortel. “Ik was verrast dat er nog volop op zomertortels gejaagd mag worden, terwijl de soort zo hard achteruit gaat. Voor tien Zuid-Europese landen, waaronder Frankrijk, Spanje, Portugal en Italië, is een limiet bepaald die geschoten mag worden. Als je dat voor die tien landen optelt kom je op een totaal van 1.4 miljoen vogels. Als je weet dat er tussen 2.3 en 4.1 miljoen paren in Europa broeden, dan leidt dit jaarlijks tot een ongelooflijk verlies.”

Geëmotioneerd vertelt ze verder: “Dit is legaal en wie weet wat er illegaal gebeurt. Toen ik die schrikbarende cijfers zag heb ik de zomertortel in mijn hart gesloten.”

Jenni schreef een onderzoeksvoorstel, want we weten erg weinig over de zomertortel tijdens het broedseizoen. Het Prins Bernard Cultuurfonds en Het Zeeuwse Landschap honoreerden haar onderzoeksvoorstel. Jenni: “De bedoeling is om zomertortels te voorzien van een zogenoemde telemetrylogger, een soort zendertje dat regelmatig registreert waar een zomertortel zich bevindt.”

Vandaag vergezel ik Jenni en haar stagiaire Naomi Oostinga, tijdens hun onderzoek in het kleinschalige heggenlandschap van Zuid-Beveland.

We beginnen bij een van de negen voerplekken die de onderzoeksters hebben aangelegd om de tortels te lokken. Op een kaal stukje akker is vogelzaad gestrooid en in de nabijheid ligt een cirkelvormig klapnet. Naomi, studente aan het instituut Van Hall Larenstein, verstopt zich in een klein schuiltentje en houdt op afstand de voerplek in de gaten. Zodra zich een zomertortel op de voerplek waagt, laat ze het net dichtklappen.

“En het werkt,” vertelt Jenni opgetogen, “Vorige week vingen we twee zomertortels, die we een minuscule logger op de rug hebben bevestigd. Hopelijk hebben we vandaag ook succes, want we willen in totaal vier vogels met een logger uitrusten.”

Terwijl Naomi op de vangplaats achterblijft, gaan Jenni en ik het veld in om tortelduiven op te sporen die al een logger hebben.

De logger registreert waar de vogel zich ophoudt. Met een ontvanger – basestation – kunnen de vogels tot op twee kilometer afstand opgespoord worden. Is er contact tussen logger en basestation, dan slaat de laatste alle gegevens op van de logger. Met basestation en laptop lopen we door de met heggen omgeven weiden. Hier worden de vogels verwacht.

“Hoor,” roept Jenni. “Een zomertortel. Misschien een van de geloggerde vogels.”

We wagen ons dichterbij en proberen via het basestation contact te krijgen. Dat lukt niet. “Het is er geen van ons,” concludeert ze.

Op haar laptop laat ze een overzichtskaart zien, waarop groene en blauwe bolletjes te zien zijn. “Je ziet op enkele plaatsen concentraties van bolletjes,” legt ze uit. “Dat zijn de plaatsen waar de tortels slapen en foerageren. In een week tijd weten we dus al dingen, die we eerder niet vermoedden. We zijn net begonnen en hopen aan de weet te komen hoe de dagelijkse tijdsbestedingspatronen van de duifjes eruit zien.”

Vandaag worden er geen nieuwe zomertortels gevangen.

Jules Bos van Vogelbescherming Nederland volgt de verrichtingen van Jenni Vreugdenhil met grote belangstelling. “Zij is de eerste die zich in Nederland met behulp van deze techniek in zomertortels verdiept. Als haar onderzoek slaagt, gaat ons dat vermoedelijk ontzettend veel leren. Waar zoeken zomertortels naar voedsel? Hoeveel tijd besteden ze aan foerageren? Op welke tijdstippen van de dag? Zijn hier in de loop van het broedseizoen patronen in te ontdekken? Dit soort basale gegevens kan ons helpen bij een betere bescherming van de zomertortel.”

Jules gaat verder: “Behalve bijvoeren wil Vogelbescherming nog dit jaar speciale voedselveldjes aanleggen. Het zou mooi zijn als we in de nabije toekomst het onderzoek van Jenni ook kunnen toepassen op deze voedselveldjes, om te zien of de zomertortels er daadwerkelijk gebruik van maken.”

Een ding is in ieder geval duidelijk. Om de zomertortel te redden zullen we zowel nationaal als internationaal de handen ineen moeten slaan.

• Meer informatie over het onderzoek van Jenni
• Volg op Twitter @zomertortels voor informatie over dit onderzoek