Europees beschermingsplan voor de zomertortel

Over de zomertortel is de afgelopen jaren al menig stuk geschreven. Dat het, in tegenstelling tot ‘vroeger’, steeds vaker gebeurt dat het broedseizoen voorbij gaat zonder dat je een zomertortel hebt horen koeren, dat het eigenlijk schandalig is dat de zomertortel desondanks ook binnen de Europese Unie nog altijd op grote schaal bejaagd mag worden, dat de zomertortel misschien wel de Passenger Pigeon achterna gaat. U weet wel, die Noord-Amerikaanse duif die met miljoenen de hemel verduisterde, maar toch vooral door jacht tot uitsterven gebracht kon worden. De oorzaken voor de achteruitgang liggen in intensieve landbouw in de broedgebieden, in ingrijpende veranderingen in de Afrikaanse overwinteringsgebieden (Sahel) als gevolg van een toenemende bevolking en in de jacht. Dit alles zorgt ervoor dat er structureel te weinig jongen groot komen en de overleving van zomertortels te gering is. Gevolg: een sterk dalende populatie.

Midden jaren zeventig werd de broedpopulatie van de zomertortel geschat op 35.000 – 50.000 paar en kwam de soort nog bijna overal in Nederland voor. Eind jaren negentig was de broedpopulatie sterk ingezakt, naar 10.000 – 12.000 paar. In de periode 2008-2011 broedden nog maar 5.000 paar in ons land. Veldwerk dat in 2013-2015 voor de nieuwe Vogelatlas van Sovon Vogelonderzoek Nederland is uitgevoerd toont een nog schrijnender beeld. Het zou zomaar kunnen dat we niet veel verder komen dan hooguit 2.000 broedpaar. De zomertortel is in hoog tempo op weg om als broedvogel uit Nederland te verdwijnen.

De afname doet zich ook voor in andere landen, waaronder landen die een belangrijk deel van de totale populatie huisvesten, zoals Frankrijk en Spanje. Internationaal bestaan er dan ook veel zorgen over het lot van de zomertortel. Op Europees niveau wordt daarom – onder auspiciën van onder meer de Europese Commissie – gewerkt aan een  'actieplan' voor de zomertortel. Het doel van dit actieplan is om de achteruitgang van de zomertortel zo snel mogelijk te stoppen en zelfs om op langere termijn een toename van de populatie mogelijk te maken. In het plan worden tal van acties benoemd die de zomertortel ten goede moeten gaan komen: verbetering van de kwaliteit van broed- en overwinteringsgebieden, betere regulering van jacht, onderzoek, bewustzijnsbevordering en internationale samenwerking. De verantwoordelijkheid om de acties uit te voeren ligt bij de EU-lidstaten.

Een heet hangijzer bij de onderhandelingen over de inhoud van het actieplan is de jacht. De jacht op de zomertortel is nog altijd toegestaan in 10 EU-lidstaten: Bulgarije, Cyprus, Frankrijk, Griekenland, Italië, Malta, Oostenrijk, Portugal, Roemenië en Spanje. Ruwe schattingen voor het totale aantal legaal afgeschoten zomertortels binnen de EU lopen uiteen van 1,4 tot 2,2 miljoen vogels. Dit op de totale geschatte EU-broedpopulatie van 4,8 tot 8,4 miljoen vogels (2,4-4,2 miljoen broedparen). Koplopers in het schieten van zomertortels in het westelijk deel van Europa zijn Spanje (436.000-805.000 afgeschoten vogels per jaar), Italië (250.000-350.000), Portugal (110.000) en Frankrijk (91.000).

Door de toenemende bevolkingsdruk in de Sahel kampen zomertortels ook met problemen als voedselgebrek, gebrek aan geschikte slaapplaatsen, menselijke verstoring, droogte en watergebrek. Voor een succesvolle oversteek van de Sahara moeten zomertortels vóór aanvang van de voorjaarstrek bijna in gewicht verdubbelen. Dit kan alleen als ze 8 uur per dag kunnen foerageren en volop de beschikking hebben over veilige drink-, rust- en slaapplaatsen.

Maar helaas wordt de zomertortel ook in de Afrikaanse trek- en overwinteringsgebieden intensief bejaagd. Gegevens over de daar geschoten aantallen zijn niet of nauwelijks voorhanden, maar jachttoerisme vormt een groot probleem. Europese reisagentschappen die adverteren met ‘tortelduivenjacht’ in Europese en Afrikaanse landen zijn er volop. In Afrika is het vaak prijsschieten bij de gezamenlijke slaap- en drinkplaatsen van zomertortels. Doordat boomgroepen die door zomertortels als gemeenschappelijke slaapplaats worden gebruikt in de Sahel steeds schaarser worden, worden zomertortels steeds kwetsbaarder voor dit soort onverantwoorde vormen van jacht. Intensieve jacht op de zomertortel heeft waarschijnlijk een negatief effect op de overleving, niet alleen vanwege directe sterfte, maar ook door het steeds schaarser worden van veilige plekken die nodig zijn voor het proces van opvetten voorafgaand aan de voorjaarstrek naar Europese broedgebieden. Vanwege de hachelijke positie waarin de zomertortel zich bevindt en onder verwijzing naar het voorzorgprincipe, pleiten de gezamenlijke Europese Birdlife partners voor een 5-jarig moratorium op de jacht voor de gehele westelijke flyway.

Gelukkig is er ook positief nieuws te melden. In het Verenigd Koninkrijk loopt sinds 2012 de Operation Turtle Dove. Dit bestaat uit onderzoek en voorlichting met als doel de zomertortel als broedvogel voor het Verenigd Koninkrijk te behouden. Dankzij Operation Turtle Dove is er nu kennis om in de broedgebieden iets te doen voor de zomertortel (zie hier en hier).

Het voedsel van de zomertortel bestaat jaarrond uit zaden. Dit wordt gezocht op relatief open, ijle onkruidrijke plekken. Uit onderzoek blijkt dat zomertortels tegenwoordig meer moeite hebben met het vinden van voldoende zaden voor zichzelf en hun nestjongen. Dit speelt vooral in de eerste helft van het broedseizoen. De belangrijkste oorzaak daarvan is de enorme afname van onkruidpopulaties in het landelijk gebied. Vermoedelijk profiteren zomertortels niet of nauwelijks van het bestaande agrarische natuurbeheer c.q. van “standaard-akkerranden”. De vegetatiestructuur in die randen is voor zomertortels veel te dicht.

In het kader van Operation Turtle Dove is in het Verenigd Koninkrijk een specifiek op de zomertortel afgestemde maatregel ontwikkeld. Het gaat om randen of percelen die dun zijn ingezaaid met plantensoorten die al vroeg in het voorjaar zaad zetten, waaronder soorten die in het verleden een belangrijk deel uitmaakten van het dieet van de zomertortel, zoals gewone duivenkervel. Een belangrijk vereiste aan die randen of percelen is dat de vegetatiestructuur heel ijl en open is.

Vogelbescherming wil in 2018 op kleine schaal in Zeeland met deze maatregel experimenteren, in samenwerking met regionale partners. Vooral om te kijken of het in de praktijk lukt om de vereiste vegetatiestructuur te realiseren en om na te gaan of zomertortels er gebruik van maken. Als dit veelbelovende resultaten oplevert, dan zou de maatregel op grotere schaal kunnen worden uitgerold.

Voordat we de voedselsituatie in de West-Europese broedgebieden weer op orde hebben, zijn we sowieso jaren verder. Maar het is zeer de vraag of de zomertortel ons die tijd nog gunt! Daarom is het van cruciaal belang dat uit voorzorg en op de kortst mogelijke termijn de jacht op de zomertortel langs de gehele westelijke flyway (in ieder geval tijdelijk) gestaakt wordt.

Het behoud van zomertortels als broedvogel voor Nederland vergt van alle betrokken partijen dat ze zich het lot van de zomertortel aantrekken en verantwoordelijkheid nemen: beleidsmakers in Den Haag en in de provincies, landbouworganisaties, natuurbeschermingsorganisaties en de internationale jachtwereld. Verzaakt een of meer van deze partijen, dan zal het binnen afzienbare tijd met de zomertortel als broedvogel in Nederland gedaan zijn.

Foto's: Birdphoto & BirdLife International