Lichtpuntjes voor de zomertortel?

De zomertortel gaat in grote delen van Europa sterk in aantal achteruit, ook in landen die een belangrijk deel van de totale populatie huisvesten, zoals Frankrijk en Spanje. Belangrijke oorzaken daarvan zijn verslechtering van de kwaliteit van leefgebieden en jacht. Internationaal bestaan er dan ook veel zorgen over het lot van de zomertortel. Onder aanvoering van de Europese Commissie is daarom in 2018 een 'actieplan' voor de soort vastgesteld, met als doel de achteruitgang van de zomertortel zo snel mogelijk te stoppen.

Sinds de vaststelling van het actieplan is er veel gebeurd. Zo loopt al enige jaren bij onze Engelse buren Operation Turtle Dove, was bij onze oosterburen de zomertortel in 2020 Vogel des Jahres, is in Vlaanderen een soortbeschermingsplan vastgesteld en startte Vogelbescherming in 2019 haar eigen Operatie Zomertortel. Een van de hete hangijzers is nog altijd de jacht op zomertortels in landen als Frankrijk, Portugal en vooral Spanje. Zolang de zomertortel in aantal achteruit blijft gaan, is deze jacht niet duurzaam. De Europese Commissie verwacht dus ook van lidstaten dat ze de jacht op de soort tijdelijk staken. Waarschijnlijk wordt er dan ook voor de komende jaren een ‘zero harvest’ regime afgekondigd.

Voor de zomertortel is dat natuurlijk prachtig nieuws, maar het is tegen het zere been van jagers en hun belangenorganisaties. Eén van de argumenten die de jagers gebruiken tegen een zero harvest regime is dat jacht niet de belangrijkste oorzaak is van de afname van de zomertortel, maar vooral verlies van geschikt leefgebied, met name in de noordelijke landen met intensieve landbouw waar de achteruitgang het sterkst is geweest. Hier hebben de jagers zeker een punt. Maar ziehier hoe de discussie over jacht in Zuid-Europa is verweven met wat we in de noordelijke landen voor de zomertortel doen of nalaten te doen. Er is dus alle reden om ook in Nederland serieus gevolg te geven aan het actieplan.

Zomertortel Bram met datalogger op zijn nest met jongen. Bram deed samen met zijn partner twee broedpogingen in twee verschillende nesten. Het legbegin van het eerste nest was eind juni, het legbegin van het tweede begin augustus. Foto: Jenni Vreugdenhil

In 2019 startte onderzoekster Jenni Vreugdenhil in samenwerking met Het Zeeuwse Landschap en dankzij een subsidie van de Postcodeloterij het project ‘Zomertortels in een veranderd landschap’. Jenni’s onderzoek richtte zich op het karakteriseren van plekken waar zomertortels naar voedsel zoeken. Ten behoeve van het onderzoek werden vijf zomertortels uitgerust met dataloggers. De gedragingen van deze tortels zijn gedocumenteerd in een volgens onze Engelse RSPB collega’s baanbrekend rapport dat op Jenni’s site zomertortels.nl is te downloaden. Haar onderzoek liet zien dat tortels hele specifieke, niet rijkelijk voorhanden zijnde plekken opzoeken, die al dan niet door toevallige omstandigheden rijk zijn aan onkruidzaden. Voorbeelden zijn rommelige boerenerven, plekken waar buitenkippen worden gevoerd, een graszaadproductiebedrijf en een onkruidrijke blauwmaanzaadakker.

Het lijkt een goed idee om meer van dat soort plekken actief en bewust te gaan ‘organiseren’. Dit kan onder andere door de aanleg van specifiek op de zomertortel afgestemde ‘voedselveldjes’. In deze veldjes groeien spontaan aanwezige onkruiden vanuit de zaadbank op en wordt aanvullend een specifiek mengsel van kruiden ingezaaid. Afwijkend van het reguliere agrarische natuurbeheer moet de vegetatie in deze veldjes ijl en laag zijn, met een hoog aandeel kale grond.

Kenmerkende foerageerlocaties van zomertortels in Zeeland: een erf met hobbypluimvee, overhoekjes in een perceel blauwe bes, een onkruidrijke blauwmaanzaadakker en een graanstoppel. De geschiktheid van deze foerageerplekken voor zomertortels is deels van tijdelijke aard, bijvoorbeeld omdat stoppels snel na oogst worden geploegd. Foto’s: Jenni Vreugdenhil

Dankzij een subsidie van de provincie Zeeland kunnen we in de jaren 2021 t/m 2023 op Walcheren vervolgonderzoek doen aan de zomertortel. Dit vervolgonderzoek richt zich op de vraag hoe we de beschikbaarheid van voedsel voor zomertortels effectief kunnen vergroten. In samenwerking met agrariërs van agrarische natuurvereniging Natuurlijk Walcheren en Poldernatuur Zeeland leggen we in de nabijheid van territoriale zomertortels voedselveldjes aan en onderzoeken we hoe vaak deze door hen worden bezocht. Daarbij maken we weer gebruik van vogels die worden uitgerust met een datalogger. Op basis van de gegevens van de loggervogels hopen we gefundeerde uitspraken te kunnen doen over de betekenis van deze voedselveldjes voor zomertortels uit de omgeving. Indien we kunnen aantonen dat ze frequent worden gebruikt, dan is er reden om de maatregel op te schalen en zo snel mogelijk toe te passen in andere regio’s binnen Nederland waar nu nog relictpopulaties van de zomertortel voorkomen.

Dit bericht is namens het Zeeuwse Landschap, Provincie Zeeland, Vreugdentil Ecologie, Poldernatuur Zeeland en Vogelbescherming Nederland.