Nederlandse bijeneters met een rugzakje

Met zijn turquoise borst, felgele kin en roestbruine pet zou de bijeneter bij een schoonheidsverkiezing zeker in de prijzen vallen. Het goede nieuws is dat deze beauty steeds vaker in Nederland broedt. In 1964 broedde er voor het eerst een paartje in Nederland. Daarna een hele tijd niet, maar vanaf het jaar 2000 kwamen ze steeds vaker, en sinds 2010 hebben we jaarlijks meerdere broedgevallen. Het record ligt in 2015: toen waren er maar liefst twaalf paren.

Van oorsprong ligt het kernbroedgebied van de bijeneter in mediterrane landen zoals Italië, Spanje, Zuid-Frankrijk, en ook in Hongarije. Maar de afgelopen twintig jaar verschoof het broedareaal maar liefst 800 kilometer naar het noorden. Er zijn zelfs broedgevallen geweest op het Zweedse eiland Gotland, in midden Engeland en in Denemarken, terwijl in het jaar 2000 de noordgrens van het broedgebied nog grofweg door de Pyreneeën en de Alpen werd afgebakend.

In 2021 zijn er maximaal acht broedparen in Nederland, allemaal in Limburg. Vijf paren hebben holletjes gemaakt in een groeve, op een plek die onbekend moet blijven en die voor mensen sowieso al verboden toegang was. Vier paren daarvan hebben jongen grootgebracht. Op een andere locatie zijn twee broedgevallen vastgesteld, maar die zijn door het hoge water mislukt. Waarschijnlijk is er een achtste broedgeval helemaal in Zuid-Limburg geweest, maar ook daar zullen de overstromingen roet in het eten hebben gegooid.

Om te achterhalen of de bijeneters van de Belgische of van de Duitse populatie afstammen, zijn er vorig jaar – met steun van Vogelbescherming Nederland – vijf Nederlandse bijeneters uitgerust met geolocators, maar het terug vangen is dit jaar niet gelukt. Wel zijn er drie nieuwe bijeneters voorzien van geolocators. Ringonderzoek zal duidelijkheid kunnen geven of bijeneters elk jaar terugkeren naar de plek waar ze het voorgaande jaar hebben gebroed of waar ze geboren zijn.

In Duitsland doen de bijeneters het extreem goed. Voorzitter van de Werkgroep Bijeneters Nederland Hilbert Folkerts: “Daar zaten in 2000 enkele paren, nu zijn het er duizenden. Aan de hand van de bijeneters wordt daar onderzocht wat het effect van klimaatverandering is – want wat voor bijeneters geldt, geldt bijvoorbeeld ook voor insecten.”

De Belgische populatie is juist heel klein, met vorig jaar maar één broedgeval in de provincie Luxemburg. In de Ardennen broeden ze (zover bekend) niet. Als de Nederlandse bijeneters afkomstig zijn van de snel uitdijende Duitse populatie, is het volgens Folkerts verstandig om maatregelen te treffen om de soort te ondersteunen. “In Nederland worden oeverzwaluwwanden aangelegd, zoiets zou je voor bijeneters ook kunnen doen. Bijeneters broeden in steile wandjes, net zoals de ijsvogel. Die kun je overal maken, met zand.”

Uit prooionderzoek is duidelijk geworden dat Nederlandse bijeneters vooral hommels eten, terwijl ze in zuidelijkere landen vooral bijen eten. Folkerts: “In Nederland zitten we nou eenmaal met een zeeklimaat en hebben we geregeld te maken met slechtere weersomstandigheden. Op miezerige dagen vliegen bijen al snel niet meer, maar hommels nog wel.”

Folkerts zette in 2011 de Werkgroep Bijeneters Nederland op, nadat het jaar ervoor bijeneters in zijn gemeente Meppel waren gaan broeden. Er was op dat moment nog bijna niks over de vogels in ons land bekend. “In de jaren zestig had ik zo’n vogelboekje en daar stond wel een bijeneter in, maar ik dacht altijd: dat kleurrijke ding zal ik in Nederland wel nooit zien. Totdat er in 2010 een paar op een bouwlocatie in een bult zand bij Meppel kwam broeden. Die bult zou zeker platgaan, dus we hebben meteen wandjes aangelegd door bulten zand af te steken op het terrein van particulieren en op terrein van Het Drents Landschap. Het jaar erop werden drie van de vier bijeneterwanden in gebruik genomen.”