Meer natuur in het boerenland van Ooijpolder en Groesbeek

Ooijpolder en Groesbeek liggen in een mooi en gevarieerd landschap, bepaald door een stuwwal en het stroomgebied van de Waal. In de uiterwaarden van deze rivier werd al veel natuur hersteld (Plan Ooievaar). Het boerenland zou daar met groene aders mooi op kunnen aansluiten. Tiny: “De rivier en de natuur buitendijks kregen meer ruimte. Maar binnen de dijken zou de landbouw leidend blijven, zo was dat vastgelegd in het landinrichtingsplan. Toen kwamen wij. In 2004 nodigden we boeren en burgers uit om mee te denken hoe we dat landschap konden verrijken. Meer natuur betekent ook meer functies, zoals wandel- en fietstoerisme. Daar zouden ook de boeren met meerdere bedrijfstakken van kunnen profiteren.”

De eerste ideevorming startte al in 2001 met een proeftuin Ooijpolder-Groesbeek. Dat leverde een visie en een landschapsontwikkelingsplan op. Tiny: “Grootste uitdaging was om de boeren mee te krijgen. De vraag was onder welke voorwaarden zij op hun land ruimte wilden maken voor meer natuur. Gemiddeld is daar nog maar zo’n twee procent natuur over; ons plan wil daar minstens vijf procent van maken.  We wilden samenwerken en niets opleggen. In 2006 kregen we twee boeren aan boord, nu zijn dat er veertig. Zo hebben we de trend hier gekeerd en geldt dit gebied nu als een mooi voorbeeld voor de rest van de regio en het land.”

Tiny en haar team bezochten alle boeren om te kijken wat die wilden en konden doen. Daarbij verloren ze nooit de samenhang van alle maatregelen uit het oog. Tiny: “De visie die we voor het gebied ontwikkeld hebben, ligt vast in gemeentelijk beleid. Maar voor de realisatie zijn de boeren de belangrijkste partner. En die willen niet steeds een nieuw plan. In de twintig jaar dat we nu bezig zijn, bleven we altijd trouw aan onze visie. De bereidheid om ook mee te doen, groeide daardoor. Dan zegt de boer die we bezoeken: landschapselementen langs de randen en sloten? Daar kan ik wel aan meewerken en daar kan ik aansluiten bij de houtwal van mijn buurman.

Zo kun je samen verder bouwen en komen tot een goed plan voor de natuur. Maar de boeren hadden wel één voorwaarde: geld. Velen hebben een grote schuldenlast en kunnen niet zomaar een deel van hun land afstaan. In 2008 kwam de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) met het Deltaplan Landschap. De ministeries van LNV en VROM stelden daarvoor geld beschikbaar en er kwam geld vanuit de Nationale Postcode Loterij. Uit dat fonds konden we de boeren tegemoet komen.”

Het ontwikkelen van een landschap lukt alleen als je samenwerkt. Tiny: “Soms konden we aanhaken bij andere plannen en onze krachten bundelen. Zo wilde de gemeente Nijmegen bijdragen aan een wandelverbinding tussen Nijmegen en de Ooijpolder, ook al lag dat buiten de eigen gemeentegrenzen. Een meevaller, net als de komst van een veerpontje in combinatie met een natuurvriendelijke oever. Dat trok meer wandelaars naar het gebied; leuk voor de boeren die aan huis verkopen.

De toegenomen aandacht voor biodiversiteit en meer natuurinclusief boeren werkt ook in ons voordeel. Maar we komen ook hobbels tegen. Een provinciale subsidie werd, ondanks het succes, weer stopgezet. Ook jammer voor andere gemeenten die ons voorbeeld wilden volgen. En als er in de gemeente een nieuw college wordt geïnstalleerd, moet je ervoor zorgen dat het plan op de agenda blijft. We kunnen het landschap alleen realiseren als alle betrokkenen aan boord blijven. Nu en op de langere termijn. Soms zijn we goed op weg, maar springt er toch weer een kikker uit onze kruiwagen. Dit werk vraagt veel geduld.”

Inmiddels zijn er veertig boeren ingestapt, met allemaal een op maat geschreven bedrijfslandschapsplan. De verbeteringen in het landschap zijn voor minstens dertig jaar vastgelegd in contracten. Via Natura – waaraan onder andere de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) en lokale organisaties deelnemen –  houdt de vinger aan de pols en helpt bij de monitoring van het natuurherstel. 

Tiny: “Onze focus ligt op het landschap. Maar hoe meer natuur, hoe meer vogels. Hier vind je nu veldleeuwerik, roodborsttapuit, putter, graspieper, blauwborst en gele kwikstaart. Soorten waarmee het best goed gaat. Voor de patrijs worden er stroken ingezaaid. Maar in het algemeen gaat het niet zo goed met de weidevogels hier, vanwege de te lage waterstand, ook van de rivier de Waal. Maar mocht er nieuwe gelden voor beheer en  grondvergoeding beschikbaar komen, kunnen we vanuit de samenwerking wel gemakkelijker plasdrassen realiseren of andere landschapselementen die leiden tot nog meer variatie in de natuur.”

Het landschapsplan won van Vogelbescherming Nederland een van de drie prijzen ‘Basiskwaliteit Natuur realiseren’ van 5.000 euro. Waaraan dat geld wordt uitgegeven, weet Tiny nog niet precies: “Het wordt een concreet project, dat zeker. Vorig jaar zijn we een pilot gestart door vier camera’s te laten rouleren onder de boeren om te zien hoeveel insecten er zitten. De komende jaren komt het onderzoek naar herstel van biodiversiteit in een stroomversnelling, genaamd Living lab Ooijpolder-Groesbeek. Daarmee willen we meer grip krijgen op wat biodiversiteit is en wat je ervoor kunt doen. Ook inwoners willen we inspireren en betrekken bij de versterking van de biodiversiteit. Het tastbaar maken van de maatregelen, laat zien wat ze opleveren. Wellicht gaat het geld naar zo’n type project.”