Groene make-over voor 1000 boerenerven

Erfbewonende vogelsoorten als boerenzwaluw, huismus en steenuil zijn sterk afhankelijk van erven en het aangrenzende het boerenland. Daar vinden ze voedsel en maken ze hun nesten. Doordat veel erven van boeren en particulieren in het buitengebied in de afgelopen decennia steeds netter zijn geworden en meer zijn verhard voor machines en gebouwen, is er minder geschikt leefgebied en hebben erfbewonende vogels het moeilijk in Nederland.

Sinds 2016 loopt in Brabant het project ErvenPlus. Doel is het creëren van meer dan 1.000 natuurrijke erven. Groene erven waar het voor erfbewonende vogels als de steenuil, boerenzwaluw en huismus weer goed toeven is. Het project wordt gefinancierd door de Provincie Noord-Brabant, diverse Brabantse gemeenten en de Nationale Postcode Loterij. Brabants Landschap voert het project uit in samenwerking met Orbis. De resultaten klinken als een klok en kunnen andere provincies inspireren.

Maar eerst eens kijken naar de aanpak. Want een erf vergroenen is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Waar begin je? Hoe pak je het aan? En met welke maatregelen help je de vogels het best? Daarvoor werd binnen ErvenPlus  een slimme aanpak bedacht: de ‘Erfscan’. Speciaal opgeleide vrijwilligers inventariseren eerst samen met eigenaren van de erven de mogelijkheden voor vergroening van het erf.

En minstens zo slim: ook wordt meteen gekeken of een eigenaar in aanmerking komt voor een groene subsidieregeling. Na deze erfscan krijgt de eigenaar van het erf een kant en klare inrichtingsschets waarop alle mogelijke maatregelen op een kaartje staan ingetekend. Van beplanting, nestkasten tot andere maatregelen. Vervolgens worden nestkasten en beplanting geleverd en krijgen de deelnemers instructies over het aanplanten van het groen en het plaatsen van nestkasten. Deze route van erfscan tot inrichtingsplan neemt erfeigenaren bij de hand en trekt veel deelnemers over de streep.

De vrijwilligers die de erven beoordelen (‘erfscanners’ genaamd) spelen een belangrijke rol in het project. Zij bezoeken de erven, geven advies en maken de erfeigenaren enthousiast. Rens Sommers is zo’n erfscanner. Hij scant de erven in de gemeente Oss: “Ik vind het geweldig om te doen. Het werkt heel goed om mensen ter plekke te laten zien wat er mogelijk is op hun erf. Dat het bijvoorbeeld al helpt als je uitheemse rododendrons en laurierstruiken vervangt door inheemse gemengde hagen. Maar ook dat je een steenuil enorm helpt met een nestkast. Dat weten veel mensen niet. En iedereen wil wel een steenuil op zijn erf, de populariteit van uilen bij erfbewoners viel me echt op.”

“Maar ook heel kleine dingen helpen, zoals houten nestplankjes voor boerenzwaluwen. Het is voor boerenzwaluwen vaak lastig om hun nesten te bevestigen aan de stalen balken in moderne schuren. Ik werd pas nog gebeld door een dolgelukkige boer die dankzij de houten nestplankjes die we hadden opgehangen zijn eerste zwaluwen had zien uitvliegen. Het mooie is dat je zo snel resultaten ziet. Je ziet echt meer vogels op de erven die worden vergroend. En één erf is misschien een klein postzegeltje, maar veel groene erven maken wel degelijk een verschil. Dan kom ik op zo’n erf waar we een mussenhotel hebben opgehangen en dan blijken daar opeens ook zeldzame ringmussen in te broeden, dat geeft zoveel voldoening.”

Voor ErvenPlus2.0, de projectperiode die liep van 2019 tot 2022, werden uiteindelijk 556 erfscans uitgevoerd om te bepalen welke verbeterende maatregelen konden worden uitgevoerd. Voldoende en bomen, hagen en struiken zijn van essentieel belang voor insecten, vogels en kleine zoogdieren voor hun voeding, veiligheid en nestgelegenheid. Binnen ErvenPlus wordt gewerkt met streekeigen landschappelijke beplanting. Beplanting die past bij traditionele boerenerven. Voor alle 556 erven zijn inrichtingsplannen gemaakt en er zijn 65.000 planten en struiken aangeplant. Daarnaast zijn op een oppervlakte van ruim 25.000 m2 voedselveldjes ingezaaid bestaande uit granen en kruiden.

Verder werden bijna 4.000 nestkasten of andere hulpmiddelen om te broeden geplaatst. Ze bieden vogels als huismussen, vliegenvangers, steenuilen, torenvalken en boerenzwaluwen een veilige plek om te rusten en te broeden. De meeste nestkasten konden deelnemers gemakkelijk zelf ophangen op de aangewezen plekken.

De plaatsing van uilenkasten is echter een werkje voor specialisten en liep daarom via de lokale uilenwerkgroepen. Naast nestkasten werden er ook nog andere maatregelen getroffen om het erf aantrekkelijker te maken. Zoals modderplaatsen voor nestelende zwaluwen en muizenruiters voor een toename van muizen waar steenuilen en kerkuilen van profiteren. Ook zijn er steenuilvriendelijke drinkbakken geplaatst. In normale drinkbakken verdrinken onervaren jonge steenuilen vaak tijdens hun eerste uitstapjes op het erf. Dankzij de steenuilvriendelijke drinkbak kunnen ze op eigen kracht uit de bak klimmen, nadat ze uit nieuwsgierigheid erin zijn gevallen.

De resultaten van al deze maatregelen zijn ernaar. Op het overgrote deel van de erven (91%) bleken erfbewonende soorten gebruik te maken van de maatregelen. Huismus, spreeuw en witte kwikstaart kwamen het meest voor. De grauwe vliegenvanger was het meest zeldzaam. Op 97% van de erven is de huismus is toegenomen of stabiel gebleven. De steenuil nam op 40% van de erven toe. Bij de boerenzwaluw was er een toename op 44% van de erven en bij de torenvalk op 55%.

“We zijn heel blij met dit project. In 2016 zijn we begonnen, in 2019 kreeg het project een vervolg en in februari van dit jaar hebben we dankzij subsidie van de Provincie Noord-Brabant de aftrap gedaan voor nieuwe erfscans, waarbij we voor 2024 opnieuw 500 erven in Brabant gaan vergroenen”, aldus Fien Oost die voor het Brabants Landschap werkt aan ErvenPlus.

“Dit is zo’n aansprekend project, steeds meer gemeentes in Brabant willen eraan meedoen en we hoeven eigenlijk ook nauwelijks de boer op om erven te vinden. Er zijn haast altijd meer aanmeldingen van kandidaat-erven dan dat we budget hebben. Die 500 erven halen we ook bij ErvenPlus 3.0 weer gemakkelijk. De teller staat nu al op 414 goedgekeurde aanmeldingen.”

“We blijven ook de erven uit de vorige projectrondes monitoren, zodat we een goed beeld krijgen van de ontwikkelingen op de lange termijn en de effectiviteit van de maatregelen. We merken vaak dat bewoners echt aan hun nieuwe vogels gehecht raken en het geweldig vinden als het aantal vogels toeneemt. Zo snijdt het mes aan twee kanten. Goed voor de natuur en goed voor de mensen.”

Beelden: Marco Renes / Brabants Landschap