Een brute schoonheid

Klapeksters zijn in veel opzichten bijzonder. Neem om te beginnen zijn naam: een typisch voorbeeld van een verkeerd gekozen Nederlandse naam voor een vogel. Klapekster moest eigenlijk de naam worden voor een gewone ekster die heeft leren praten: klappen is Vlaams voor babbelen. Die naam is vervolgens op onverklaarbare wijze overgegaan op deze heel andere, niet verwante soort –  al lijken ze wel wat op elkaar, met die lange staart.

De klapekster heeft het formaat van een merel, is geraffineerd zwart-wit-grijs getekend en draagt een zwart boevenmasker. De tekening is bij iedere klapekster anders. De een heeft een wit lijntje net boven het masker, de ander heeft dat amper. Kunstenaar en vogelaar Martin Brandsma legde individuele klapeksters vast; een monnikenwerk dat resulteerde in het prachtige Personalities.

Shrike, uit de Engelse naam voor klapekster, is waarschijnlijk gekozen vanwege de rauwe roep. Terwijl hij juist een prachtige zang heeft! Het is bijna een parkietengeluid, heel mooi en gevarieerd, tegen droefgeestig aan, soms met imitaties van andere zangvogels.
Deze schoonheid uit de klauwierenfamilie kent overigens veel bij- en volksnamen die op zijn ietwat brute kant slaan. Doorndraaier en negendoder zijn daar voorbeelden van, maar ook Lanius (slachter) uit zijn wetenschappelijke naam Lanius excubitor. Klapeksters zijn echte rovers, die hun prooi ook nog eens plegen te spietsen op doorns van struiken of prikkeldraad, om ze makkelijker te kunnen fileren en als voorraadkast. Je zal die, vaak nog levende, muis, kever, hagedis, hommel of zangvogel maar zijn!

Door dat gevarieerde dieet zijn klapeksters heel veelzijdige jagers. Vaak zitten ze met een bewegende staart, als van een kat die gaat aanvallen, op de uitkijk in de top van een boom te wachten tot er iets eetbaars voorbij komt – vandaar de volksnaam ‘wachter’. Hij kan ook bidden als een torenvalk, een groepje staartmezen door dichte struiken achtervolgen én lopend over de grond jagen. De ideale ‘roofvogel’ dus, deze zangvogel.

Klapeksterklauwen zijn niet zo sterk en daarom pakt hij zijn prooi met zijn snavel. Dat werkt uitstekend, want hij heeft een snaveltand: een haakje op zijn bovensnavel dat precies past in een deukje in de ondersnavel. Het perfecte instrument om prooien mee te grijpen en te verscheuren.

Klapeksters broeden sinds het begin van deze eeuw niet meer in Nederland. Zo tussen de 400 en 650 exemplaren overwinteren in ons land. Deze wintergasten zijn vaak eerstejaars vogels, afkomstig uit Scandinavië en Oost-Europa. Ze zijn tamelijk plaatstrouw, altijd alleen, ze hebben een eigen territorium en eventuele voorbijkomende soortgenoten verjagen ze zonder omhaal. Ze houden van open terrein met bomen en struikjes; je kunt ze tussen eind september en half april in heide- en veengebieden vinden en in de duinen.

Symen Deuzeman van Sovon deed twaalf jaar lang onderzoek naar de klapekster. Hij ving de vogels in een vangkooi met een lokmuis en voorzag ze van kleurringen om dieet, conditie en plaatstrouw te onderzoeken. Symen: “Klapeksters slapen een groot deel van de winter in dezelfde boom, vaak een vliegden. Ze zijn superslim! Ze laten zich bijvoorbeeld  maar zelden voor een tweede keer vangen en als ze merken dat je in de buurt bent gaan ze niet gauw naar hun slaapboom om hun veilige plekje niet te verraden.”