Blij wachten op de meesterbedrieger

Alle eerstelingen hebben hun eigen sensationele trekverhaal. Op leven en dood over de Sahara. Net niet uit de lucht geknald door stropers in Zuid-Europa. Ontsnapt aan maaiende windmolens, of op het nippertje de vaste wal gehaald na een ziedende storm op zee. Het is een mirakel dat trekvogels het elk jaar weer redden.

En dan toch met 5000 kilometer achter de kiezen in het veld zitten alsof er niks is gebeurd. Ze hebben gewoon geen tijd voor post-traumatische stress. Hup, meteen de mooiste veren en een keel opzetten en voortplanten maar. Hoofd- en bijzaken, zeg maar.

Diepe buigingen voor al die heldhaftige trekvogels. Ik hoop ze dit jaar weer allemaal terug te zien. Toch heb ik één duidelijke favoriet. De opperintrigant. De meesterbedrieger. De imitatiekoning. De grootste gladjanus met het meest herkenbare geluid. De koekoek!

Hoe meer je leest over de koekoek, hoe sterker de fascinatie voor deze vogel wordt. Neem het koekoeksjong dat voor de camera’s van Beleef de Lente opgroeide. Koekoeken blijken altijd weer geslepener dan je denkt. Natuurlijk, ze leggen hun ei in andermans nest. Maar hoe ze andere vogels daarbij om de tuin leiden is een evolutionair wondertje. Het bedriegersrepertoire is complex en razend interessant. Een selectie van 11 geslepen koekoek-trucen:

1. Een vrouwtje koekoek kan binnen 10 seconden naar een nest vliegen van een ‘gastouder’ en er een ei in leggen (en eet dan ook nog en passant een van de eitjes in dat nest op).
2. Vrouwtjes kunnen in het voorjaar wel meer dan 20 eieren in verschillende nesten leggen.
3. Een koekoeksei heeft een dikkere schaal, zodat het ei niet kapot gaat als het vrouwtje het snel in een nest dropt bij de gastouders (waardvogels) én die het vervolgens ook niet snel kapot kunnen pikken.
4. Een koekoek kan de eierkleur en de tekening van de eieren van de waardvogel precies imiteren, waardoor de koekoekseieren door de gastouders niet herkend worden.
5. Koekoeken leggen hun eieren in de nesten van meer dan 100 verschillende vogelsoorten. Elke individuele koekoek specialiseert zich in één gastoudersoort, zodat de eieren zo goed mogelijk nagebootst kunnen worden.
6. Het koekoeksei komt altijd eerder uit dan de eieren van de waardvogels.
7. Een koekoeksjong heeft een speciale holte in zijn rug waar precies een eitje in past. Zo kan het de eieren van de waardvogel snel en effectief uit het nest werken.
8. Een koekoeksjong heeft een roep die klinkt alsof er vier jongen tegelijk roepen, zodat de waardvogels meer voedsel aandragen.
9. Jonge koekoeken vliegen in de herfst geheel zelfstandig naar Afrika.
10. Koekoeken zijn de enige vogels die harige rupsen kunnen eten (bijvoorbeeld ook de eikenprocessierups!).
11. Koekoeken lijken qua verenkleed op sperwers, waardoor ze minder snel aangevallen worden door waardvogels.

Het wachten is bijna voorbij. Rond 1 april komen de eerste koekoeken altijd terug in Nederland. Ik volg trouw de website van de British Trust for Ornithology waarop ze sinds 2011 een aantal mannetjeskoekoeken volgen door middel  van minuscule satellietzendertjes. Je kunt precies zien waar de koekoeken zich bevinden. Koekoek Selborne is dit jaar de koploper, hij zit nu al in Zuid-Spanje. Maar de rest verzamelt zich nog in West-Afrika. Ze maken zich op voor het gevaarlijkste stuk van hun jaarlijkse trektocht: de oversteek over de Sahara. Ze moeten eten, opvetten en topfit zijn. Tegenwind of een zandstorm kan ze tijdens de tocht door de Sahara anders zomaar de das omdoen.

Zelf zet ik mijn geld dit jaar op koekoek Larry. Die heeft al een spektakelstuk achter zijn naam. Juli vorig jaar was hij op weg naar Afrika en bevond zich in Zuid-Italië. Maar daar was het zo heet en droog dat er blijkbaar niet genoeg voedsel was. Larry vloog noodgedwongen weer noordwaarts en kwam uiteindelijk in Polen terecht! Om vervolgens op krachten te komen en eind augustus via Kroatië, Griekenland en Egypte de Sahara over te steken en helemaal door te vliegen naar Angola! Geen enkele van de andere koekoeken vloog zo ver oostelijk en zuidelijk. En inmiddels zit Larry weer keurig in Ivoorkust. Aan de rand van de Sahel en de Sahara. Hopelijk in topvorm en klaar voor de grote oversteek.

Fingers crossed! Larry en consorten moeten het natuurlijk wel halen. Want ook al zou hij in elke willekeurige soap de ultieme bad guy zijn. Ook al naait hij menig argeloos zangvogeltje in het pak. De eerste koekoek van het jaar horen is elk jaar een magisch moment. De meesterbedrieger aan het werk zien een prachtig staaltje evolutie. Zijn sperwerachtige kostuum een juweel. Zijn rattige gedrag kunnen we gelukkig uitstekend recht praten. ‘Zo gaat dat nou eenmaal in de natuur…’

Laat de graspiepers, kleine karekieten en kwikstaarten het maar niet horen.