“Weidewoede”

Tijdens ons gesprek staat vogelbeschermer en grutto-expert Gerrit Gerritsen in zijn tuin in Zwolle gaaien te tellen. “Het mooie aan gaaien is dat ze krakkemikkig vliegen. Ze zijn er niet zo goed in.”

Toen hij met pensioen ging, twee jaar geleden, heeft Gerrit De hooivogel geschreven, over zijn lievelingsvogel: de grutto. Waarom niet een andere vogel? “Er is geen andere vogelsoort waarvoor Nederland zo’n belangrijke rol heeft. Toen het nog goed ging met de grutto, broedde negentig procent van alle grutto’s van Europa in ons land. Grutto’s houden van een nat leefgebied waar ze kunnen broeden en voedsel in kunnen vinden. De jongen hebben bloemrijke graslanden nodig, omdat daar de insecten in voorkomen die ze eten. Allemaal voorwaarden waar Nederland tot de jaren zestig aan voldeed.”

Gerrit zet zich al bijna zijn hele leven in om de natuur te beschermen. Dertig jaar lang werkte hij als natuuradviseur bij de provincie Overijssel en daarna tien jaar bij Vogelbescherming Nederland. “De natuur is het belangrijkste in mijn leven. Ik kan niet zonder. En ik heb er last van dat de grutto afneemt. Ik vind het onacceptabel dat ons rijke land zijn nationale vogel laat uitsterven. Zonder grutto's verliest ons land een groot stuk natuuridentiteit.”

"Ik fiets vaak door polders waar het veertig jaar geleden vol zat met grutto’s. Maar hun geluid is niet langer te horen in veel polders, ze zijn evenals de kleuren van de bloemen met de jaren weggevaagd. En veel sloten zijn gedempt, waardoor kikkers, salamanders en reigers zijn verdwenen. Het is allemaal steriel geworden. Ik voel daar veel bij. Weidewoede noem ik het.”

“Na de tweede wereldoorlog wilde men nooit meer honger lijden in Nederland. Daarom werd de landbouw geïntensiveerd. Waar boeren in de jaren zestig pas half juni hun graslanden gingen maaien, doen zij dat nu al eind april, begin mei om de opbrengst te vergroten. De grutto broedt vanaf half april op de grond in het grasland. Half juni vliegen de jongen uit. Het maaien gebeurt nu dus midden in de broedtijd als de grutto met zijn kuikens op het land zit."

"Negentig procent van de kuikens overleeft dit maaien niet. Ook worden steeds meer eieren en kuikens gegeten door predatoren als de vos. Met als gevolg dat van de 150.000 broedparen van een halve eeuw geleden nog maar 25.000 over zijn. De afname van de grutto staat bovendien niet op zichzelf, maar maakt deel uit van de biodiversiteitscrisis.”

Hoewel Gerrit zich al bijna zijn hele leven inzet om de natuur te behouden, heeft hij enkel de afname kunnen afremmen. “De echte verandering is nog niet gerealiseerd. Wel is er inmiddels een kentering gaande, maar die gaat me veel te langzaam. Al in 1970 begonnen mensen aandacht te vragen voor de staat van de natuur. Dat is inmiddels een halve eeuw geleden.”

“We kunnen niet alleen boeren de schuld geven. De afname is allereerst het gevolg van falend overheidsbeleid. Alleen samen kunnen we de grutto behouden in Nederland. Mensen moeten bereid zijn om iets meer te betalen voor zuivelproducten. Een gemiddelde melkveehouderij in Nederland produceert een miljoen liter melk per jaar. Als boeren dan één cent extra per liter krijgen, is dat veel geld. Ook moeten voedselmultinationals een bijdrage gaan leveren. Ze moeten niet alleen duurzaam willen lijken met hun keurmerk ‘On the way to planet proof’, maar écht duurzaam worden.

Wat dat betreft kunnen we veel leren van andere landen. “Het gruttoprobleem is geen probleem van trek en overwintering. Van de honderd grutto’s die overwinteren in Afrika keren er ongeveer negentig terug, dat is een prima score. De grutto heeft problemen in de broedperiode: er overleven niet genoeg kuikens om de sterfte van de oudervogels te compenseren. Na Nederland is Duitsland het belangrijkste gruttoland. Daar worden boeren onteigend om ruimte te maken voor broedende grutto’s. Ik zou willen dat we daar naartoe gaan want dan gaan we eindelijk eens tempo maken.”

“De grutto is een soort die al miljoenen jaren bestaat. In vijftig jaar is de populatie in Nederland gekelderd. Maar door de opwarming van de aarde zien we grutto’s steeds noordelijker voorkomen, bijvoorbeeld in Finland. De grutto redt zich wel, maar misschien niet meer in Nederland. Als we het uitsterven willen voorkomen moeten we ervoor zorgen dat we een buffer opbouwen: we hebben minimaal vijftigduizend paren nodig om de soort te behouden. De vijfentwintigduizend paren die nu nog in Nederland broeden zijn er gewoon griezelig weinig.”

Als we ophangen staat de teller op een groep van elf en een groep van zes gaaien.